نوشته ها در دسته بندی: فصلنامه شماره 50

به گزارش روابط عمومی اتاق مشترک ایران و ایتالیا، دکتر بیژن افتخاری یکتا، استاد گروه سرامیک دانشگاه علم و صنعت در گفت وگویی با موضوع صنعت کاشی و سرامیک در ایران اظهار داشت:
زیر ساخت‌های فعلی صنعت کاشی و سرامیک کشور عمدتا برگرفته از کشور ایتالیا است. اولین کوره‌های رولری، پرس‌ها، خطوط لعابزنی و ماشین‌آلات آن و نیز بالمیل‌های پیوسته و اسپری درایرها که پس از انقلاب تاکنون وارد کشور شده‌اند عمدتا محصولات شرکت‌هایی همچون ساکمی، ناستی و سیتی بوده‌اند. علاوه بر‌آن، پیش از انقلاب متخصصینی از کشور ایتالیا در کارخانه‌هایی همچون ایرانا مسئولیت تهیه فرمولاسیون انواع بدنه‌ها و لعاب‌ها را بر عهده داشتند و این افراد به نوعی در انتقال دانش فنی به متخصصین وقت کشور مشارکت داشتند. پس از انقلاب نیز، متخصین کمپانی‌های مذکور در اکثر موارد، وظیفه راه‌اندازی برخی از بخش‌های واحدهای تولیدی را برعهده داشته و با آموزش‌های عملی و نیز ارایه کتابچه‌های فنی know how))در ارتقاء فنی کارشناسان بومی سهم داشته‌اند.
آقای دکتر افتخاری یکتا بر اساس آمار ارایه شده توسط انجمن صنفی تولیدکنندگان کاشی و سرامیک کشور گفت ظرفیت تولید کاشی و سرامیک کشور در حال حاضر در حدود 720 میلیون متر مربع است؛ ولی، بر اساس همین آمار، میزان تولید این محصولات در حدود 450 میلیون متر‌مربع است که از این مقدار حدود 220 میلیون متر‌مربع آن در کشور مصرف و 180 میلیون مترمربع آن، به ارزش 216 میلیون دلار صادر می‌گردد. در مورد میزان واردات نیز می‌توان گفت که بدلیل مسایل تحریم و افزایش نرخ برابری دلار در مقابل ریال واردات رسمی در سال‌های اخیر به کشور صورت نگرفته است.

هنر کاشیکاری ایرانی

هنر کاشی‌کاری از هنرهای والا و ارزشمندی است که در تزئینات معماری ایران از دوران باستان تا امروز به کار رفته است. این هنر در پیدایش و زیبایی نمای بیرونی و درونی ساختمان‌های مذهبی، مقابر، مساجد و برخی از پل‌ها در ادوار مختلف تاریخ به شیوه گسترده‌ای به کارگرفته شده است.
پیشینه هنرکاربردی کاشی‌کاری برای استحکام و زینت‌بخشی اماکن و ساختمان‌ها به اواخر هزاره دوم پیش از میلاد می‌رسد و هنرمندان ایرانی با ساخت خشت و آجرهای لعاب‌دار از آن زمان آشنا بوده‌اند. آجرهای لعاب‌دار به رنگ‌های سبز، زرد، قهوه‌ای با نقوش انسانی و حیوانی به عنوان کاشی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. کاخ‌های تخت جمشید و شوش در زمان هخامنشیان نمونه بارز هنرکاشی‌کاری و آجرهای لعاب‌دار است. در دوره اشکانی هنر کاشی‌کاری در آرایش بنا کمتر مورد توجه قرار گرفت و اشکانیان بیشتر از نقاشی در تزئین بنا استفاده می‌کردند.
هنر کاشی‌کاری در دوره اسلامی به دو منظور آرایش و استحکام بخشی به بنا، گسترش یافت و مساجد، مدارس، کاخ‌ها، حمام‌ها و پل‌ها را با انواع کاشی می‌آراستند، به گونه‌ای که از دهه‌های پایانی قرن چهاردهم هجری اکثر بناها با کاشی‌کاری تزئین شده و کمتر بنایی وجود دارد که از این هنر در آن استفاده نشده باشد.
در آغاز، تزئین بناها با کاشی، همراه با انواع آجر ساده و تراش دار و گچ بوده و قطعات کاشی و آجرهای کوچک لعاب‌دار (کلوک کاشی) را در شکل‌های مختلف در کنار آجرهای قالب زده یا تراش‌دار شبیه به نشاندن نگین انگشتری به کار می‌بردند و زیبایی ویژه‌ای به نمای درونی و بیرونی بنا می‌دادند. کاشی‌کاری در دوره سلجوقی نیز بسیاراهمیت پیدا کرد. نقاشی روی کاشی یا سفال به سبک‌های گوناگون ارائه شده و با روح و سنن ایرانی پیوند و هماهنگی پیدا کرد. دوره ایلخانی را می‌توان پر رونق ترین دوره ساخت کاشی تا این زمان در ایران دانست.
پس از گذشت سال‌ها و ورود ماشین آلات و کوره‌های صنعتی، هنر کاشی‌کاری دچار تغییرات اساسی در ایران گردید. در بازار کار ایران، کاشی به قطعه سنگ مصنوعی گفته می‌شود که طول و عرض آن متفاوت بوده و ضخامت آن چند میلیمتر است، یک روی آن دارای سطحی شیشه‌ای و کاملا صاف و صیقلی می‌باشد، به همین علت به راحتی قابل تمیز کردن است و اغلب در محل‌هایی از ساختمان مورد مصرف قرار می‌گیرد که امکان رشد میکروب‌ها و باکتری‌ها بیشتر بوده و احتیاج به نظافت بیشتری می باشد.
کاشی کاری، هنر ایرانی است که با ورود دین اسلام به سرزمین پارس و ایجاد سبک معماری ایرانی – اسلامی به اوج خود رسید. کاشیکاری هنری سخت و طاقت فرساست اما نتایج اعجاب‌آور آن در انواع گوناگون معرق، هفت‌رنگ، معقلی و مقرنس جلوه پیدا می‌کند.
این هنر-صنعت پنجمین شیوه اساسی و بنیادین در تزئینات ساختمان محسوب می‌شود.شیوه‌ای که همچنان در رده زیباترین و البته گران‌ ترین تزئینات قرار دارد.زیبایی مکان‌های زیادی در ایران و دنیا مدیون تزئینات کاشی است.ترکیبی از خاک رس، سنگ و دیگر مصالح که در شش مرحله ساخته، پخته و لعاب داده می‌شود تا جلوه‌گر طرح و نقشی چشم‌نواز باشد.
از نظر زبان شناسی کلمه “کاشی” برآمده از کاشان یا مربوط به کاشان” می باشد. پس می توان به این نتیجه رسید که اولین کاشی های ایران در کاشان تولید شده اند. البته این فرضیه دور از ذهن نیست، چرا که کاشان با ۷۰۰۰ سال قدمت یکی از شهرهای بسیار کهن و تاریخی ایران است. اما هنگامی که برای دستیابی به یک تعریف صحیح برای کلمه کاشی به سراغ لغت نامه دهخدا می رویم به تعاریف زیر برمیخوریم:
کاشی نوعی از خشت تنک باشد که نقاشی کنند و آبگینه‌ی ساییده بر روی آن بمالند و بپزند چنانکه شبیه به چینی شود که مثل ظرف چینی در ایران عموماً و در کاشان و خراسان خصوصاً بسیار خوب و عمده می سازند.

قدمت هنر کاشی کاری

کاشیکاری یکی از قدیمی ترین اشکال هنر در جهان می باشد که قدمت آن به ۵۰۰۰ سال پیش می رسد.
کاشی کاری (یا همان آجر لعابی) مانند سفالگری از اصالت و قدمت زیادی برخوردار است؛می توان گفت اولین نمونه های کاشی کاری مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد می باشد.اما در ایران قدمت کاشی کاری به ۲ یا ۳ قرن پیش از میلاد می رسد.اولین آثار کاشی کاری را در بناهای مربوط به هخامنشی و آشور می بینیم.اوج شکوفایی این هنر در ایران مربوط به دوره ی ظهور اسلام می باشد.
از قدیمی ترین آثار کاشیکاری در ایران مربوط به گنبد مساجد مربوط به قرن هفت و هشت میلادی می باشد.
در دوران آل بویه دو مسجد نایین و نی ریز با آجر کاری و کاشی کاری مزین شده اند.
کاشی کاری های تزیینی و خلاقانه یکی از زیباترین اشکال کاشی کاری می باشد. نمونه های آن را در معابد و کاخ های قدیمی می توان به وفور یافت. امروزه نیز کاشی کاری های مختلف را می توان در بسیاری از دکوراسیون های داخلی و یا حتی در زیباسازی های شهری دید.

انواع کاشی کاری ایرانی
با توجه به قدمت هنر کاشی کاری در ایران ، در ادامه با پنج مدل از مشهورترین انواع کاشی کاری ایرانی آشنا می شویم.

1.کاشیکاری معرق
زیباترین و سخت‌ترین مدل کاشی، معرق است که فقط استادان بزرگ از عهده اجرای آن برمی‌آیند.
در این نوع کاشیکاری قطعه‌های مختلف کاشی، بریده شده و کنارهم اجرا می‌شوند تا به اصطلاح پارچه‌ای زیبا از کاشی خلق شود. معرق‌کاری کاشی از قرن چهارم هجری و در زمان حکومت سلجوقیان رواج پیدا کرد و در قرن هشتم به کمال رسید.
در این قرن بخش‌ها و اشکال مختلف کاشی ریزتر و طرح‌های هنرمندانه‌ای خلق شد.

کاشی معرق در چند مرحله انجام می‌شود، ابتدا استاد طرح مورد نظر را می‌کشد و آن را به دقت رنگ‌آمیزی می‌کند. سپس طرح شماره گذاری و بخش بندی می‌شود، پس از این مرحله طرح از روی کاغذ بریده و بر اساس رنگ طبقه بندی می‌شوند.

متاورس فرضیه‌ای از نسل بعدی اینترنت است که از محیط‌های مجازی سه بعدی آنلاین غیرمتمرکز و پایدار تشکیل می‌شود. این دنیای مجازی از طریق هدست‌های واقعیت مجازی، عینک‌های واقعیت افزوده، گوشی‌های هوشمند، رایانه‌های شخصی و کنسول‌های بازی قابل دسترسی خواهد بود.

در تعریف خوبی از متاورس می توان اینگونه بیان کرد که متاورس یک دنیای آنلاین و مداوم است که خطوط واقعی و واقعیت مجازی را محو می‌کند. متاورس به یک دنیای آنلاین 24 ساعته اشاره دارد که در آن اقتصادهایی زندگی می کنند که مشوق شبکه جدیدی از سازندگان و ارائه دهندگان زیرساخت ها هستند.

متاورس از دو بخش متا (Meta) و ورس (Verse) تشکیل شده است؛ Meta یعنی ماورا و Verse هم یک اشتقاق معکوس از کلمه Universe است. در نتیجه متاورس یعنی دنیایی ماورایِ دنیای حقیقی ما. این اصطلاح برای اولین بار در کتاب علمی‌تخیلی سقوط برفی (Snow Crash) نوشته نیل استفنسون در سال ۱۹۹۲ به کار برده شد. این نویسنده آمریکایی از واژه متاورس برای توصیف نوعی دنیای مجازی استفاده کرده بود که در آن قهرمان داستان به بصورت مجازی با دیگران معاشرت و خرید می‌کند و حتی دشمنان دنیای واقعی خود را شکست می‌دهد.

فعلا در فضای سه بعدی صرفا حس‌های بینایی و شنوایی درگیر هستند ولی ممکن است در آینده سایر حس‌ها همچون لامسه و بویایی هم درگیر شوند، اینجا است که همه چیز متفاوت خواهد بود.

در آینده‌ای دور یا شاید نزدیک‌تر از آنچه تصور می‌کنیم، دنیای فیزیکی ما به حجم بی‌نهایت عظیمی از داده تبدیل می‌شود که می‌توان آن‌ها را با کامپیوتر پردازش کرد، بر روی آنها کلیک کرد یا در میان آن‌ها قدم برداشت و مثل سرچ گوگل، جستجو کرد. در این دنیا رابط‌ها و روش‌های جدیدی برای حرکت و ایجاد محتوا وجود خواهد داشت و ما واژه‌ها و حتی معماری جدیدی برای میزبانی از نسخه دیجیتال خود و دنیای دیجیتال اطرافمان ایجاد خواهیم کرد.

این همگرایی جدید بین دنیای دیجیتال و دنیای فیزیکی مبتنی بر اینترنت 5G و 6G  و رایانش کوانتومی گرافنی است و نگاه ما به این دنیا از درون لنزهای عینک‌های واقعیت مجازی‌مان خواهد بود.

پتینه کاری یک اثر هنری است و در زمره صنایع دستی قرار می‌گیرد که با بهره‌گیری از بافت‌ها و رنگ‌های مختلف و با ایجاد یک سطح جداکننده بین شئ اصلی(یا هر جسمی) و رنگی که باید روی آن قرار بگیرد نمایی کهنه و به عبارتی اکسید شده ایجاد می‌کند، معمولا در پتینه کاری با استفاده از رنگ می‌توان ظاهر و بافت اشیاء، اجسام و دیوارها را فرسوده و کهنه‌تر نشان داده و یا فرمی مدرن را ایجاد نمود که امروزه در دکوراسیون داخلی کاربرد فراوان دارد و از آن برای تزئین دیوارها و سقف استفاده می شود. پتینه‌کاری روی دیوار از مشهورترین انواع این هنر در میان نقاشان و مردم است.
پتينه در لغت انگليسي به معنای لایه روبی سطح خارجی است. در واقع پتینه، سطح فلزی زنگار گرفته‌ای است که به صورت طبیعی کهنه و تیره شده باشد، به گونه ای که چنین بنظر برسد، این امر به مرور زمان و به صورت طبیعی رخ داده است.
اصطلاح پتینه در زبان فارسی نیز معنی رنگ آمیزی ساختگی را می‌دهد که بر روی سطوح مختلف اجرا می‌شود، به معنای ساده‌تر نوعی ایجاد حالت کهنگی که با خوردگی در فلز مس و متمایل به رنگ سبز آغشته می‌شود. این ماده می تواند مانع از خوردگی بیشتر سطح فلز در برابر تغییرات آب و هوایی شود که به اصطلاح به آن لایه محافظ می‌گویند. و بر روی کاشی، سرامیک، چوب، سفال، شیشه و… انجام می‌گیرد. دراین مقاله تلاش شده تا اطلاعاتی در مورد پتینه کاری و کاربردهای آن در اختیار خوانندگان قرار گیرد.