ونیز، خاستگاه شیشه‌سازی در ایتالیا است که قدمت آن به دوران امپراتوری روم برمی‌گردد، زمانی که شیشه‌های قالب‌گیری شده برای نورپردازی در حمام‌ها استفاده می‌شد. ونیز با ترکیب تجربه رومی و مهارت های آموخته شده از امپراتوری بیزانس و تجارت با مشرق زمین، در اوایل قرن هشتم به عنوان یک مرکز برجسته تولید شیشه ظهورکرد. یکی از اولین کوره های شیشه در یک جزیره ونیزی، متعلق به قرن هشتم است که توسط باستان شناسان در سال 1960 کشف شد.
با تصویب قانونی در سال 1291 جزیره کوچک مورانو در شمال شرقی ونیز به عنوان یک مرکز برتر تولید شیشه شناخته شد. طبق این قانون کلیه کوره‌های مورد استفاده برای شیشه‌سازی از ونیز به مورانو منتقل گردید تا از خطر آتش سوزی ناشی از گسترش کوره‌ها به سازه‌های چوبی ونیز پرجمعیت پیشگیری شود. بسیاری از مورخان معتقدند که انگیزه واقعی این قانون منزوی کردن صنعتگران شیشه در مکانی بود که قادر به افشای اسرار تجاری نباشند و متعاقب آن طبق مصوبه‌ای خروج هنرمندان شیشه‌ساز از شهر ممنوع شد.
صنعتگرانی که در تجارت شیشه کار می‌کردند به دلیل تخصص ویژه پاداش خوبی دریافت می‌کردند و موقعیت اجتماعی ممتازی داشتند که همه این اعتبار و ویژگی‌ها به‌دلیل حفظ اسرار مرتبط با صنعت شیشه و مسائل مرتبط با آن انجام می‌شد. این امر در کنار موقعیت مناسب ونیز و قرار گیری در چهارراه تجارت بین شرق و غرب، به ونیز در تولید و فروش شیشه با کیفیت در سراسر اروپا قدرتی انحصارطلبانه داد که برای قرن ها ادامه داشت.
اولین شیشه گران در مورانو سبکی را توسعه دادند که از مسلمانان و آسیایی‌ها تاثیر گرفته بود و کارهای منحصر به فردی ساختند که نزد نجیب‌زادگان و کلیساهای کاتولیک ایتالیا بسیار غنیمت شمرده می‌شد.
در قرن ۱۴، این صنعتگران متخصص مورد احترام و ارزش زیادی بودند، به آن ها امتیازات خاصی (از جمله مصونیت از پیگرد قانونی) داده می شد که هیچ صنعتگری در آن زمان از چنین امتیازاتی برخوردار نبود.
قرن 15 و 16 و شکوفایی کامل هنرشیشه سازی
شیشه ونیزی در قرن 15 و 16 به اوج محبوبیت خود رسید. در قرن پانزدهم، استاد آنجلو بارویر(Angelo Barovier) فرآیند تولید شیشه شفاف (cristallo) – را کشف کرد که به شیشه‌سازان مورانو اجازه داد تا تنها تولیدکنندگان آینه در اروپا باشند. علاوه بر این، محبوبیت جنس چینی در میان اشراف اروپایی باعث کشف و تولید شیشه سفید چینی به نام (lattimo) شد.
انواع دیگر فنون شیشه‌سازی مانند میناکاری و تذهیب شیشه که منشا آن خاورمیانه است، شیشه فیلیگرانا که با استفاده از میله‌های شیشه‌ای با نخ‌های داخلی شیشه‌های سفید، طلایی یا رنگی به‌هم‌پیچان یا متقاطع ساخته می‌شود و همچنین شیشه‌های یخی( با ترک های ریز و تنوع شکل ها و رنگها) رایج شدند. پس از آن نیز انواع مختلفی از کارهای شیشه‌ای در مورانو توسعه یافت که در آن نه تنها از تکنیک بلکه از مواد معدنی مختلفی برای دستیابی به زیبایی و کیفیت منحصر به فرد استفاده شد که در زیر به چند نمونه از این تکنیک‌ها اشاره شده است:
بولیکانته (Bullicante)
صنعتگران ماهری با استفاده از تکنیک ایتالیایی و بسیار سخت ساخت شیشه تزئینی، الگویی با فاصله و حالتی یکنواخت از حباب های هوا در لایه های شیشه را ایجاد کردند. تکنیکی بسیار سخت برای استادان که در آن صنعتگران حباب های هوا را از طریق میله دم (Pontil Rod) وقتی که شیشه حرارت دیده و نرم است وارد آن می کنند.
آونتورین (Aventurine)
تکنیک استفاده از تکه های ریز طلا یا دیگر فلزات در فرآیند ساخت است که طی آن شیشه هایی درخشان و پر تلالو تولید می‌شود.
(Cameo)
تکنیک (جوش دادن به وسیله ذوب ماده) با رنگ های متضاد و سپس حکاکی روی لایه بالایی شیشه ها می‌باشد که این تکنیک در اوایل قرن بیستم بسیار محبوب بود.
میلفیوری مورین (Millefiori Murrine)
روش ساخت میله هایی شیشه ای با یک طرح “گل” که تنها از مقطع عرضی میله قابل مشاهده است. سپس برش های نازکی از این گل ها در کنار هم برای پوشش سطحی شیشه ای قرار می گیرد.
از سوی دیگرجواهرات و ساعت های دست ساز نیزکه توسط صنعتگران شیشه مورانو طراحی و تولید می‌شوند با پیشینه‌ای از سنت هزار ساله و ترکیبی از طراحی نوآورانه به همراه زیبایی و لطافت ونیز، همواره دوست داشتنی و مورد توجه بوده‌اند.
کارهای شیشه ای که در ونیز و مورانو ساخته می شوند شامل آینه دکوراتیو ، جام ها، گلدان ها، مجسمه ها، جواهرات، لامپ ها، حباب لامپ های دیواری و دیگر کارها – به عقیده خیلی ها جزء بهترین ها در جهان هستند.
قرن هفدهم و کاهش رشد شیشه ونیزی
در قرن هفدهم، به دلیل از بین رفتن قدرت ونیزی و اهمیت تجاری ونیز به‌عنوان یک مرکز عمده بازرگانی، قدرت انحصاری آن در شیشه سازی نیز کم رنگ تر شد اما به دلیل گسترش تکنیک‌های جدید به واسطه گرایش به سبک باروک در معماری، نقاشی، دکوراسیون داخلی و سایر اشکال هنری و صنایع دستی در اروپا این صنعت تزئینات شیشه ای با رنگ های روشن و پیچیده با اشکالی از گل ها و حیوانات ، تکنیک های جدید شیشه شامل آوونتورینا (لکه های فلزی تعبیه شده در شیشه برای ظاهری درخشان) و کالسدونیا (استفاده از سنگ های نیمه قیمتی در کنار شیشه)، تزئینات برجسته روی شیشه و مهره های میلیفیوری را شامل می شد و همچنان تا امروز در ونیز و مورانو پابرجا مانده است. این تکنیک های جدید به حدی موفقیت آمیز بود که حتی دربارهای سلطنتی ظروف شیشه ای را به صنعتگران مورانو سفارش می دادند. به عنوان مثال فردریک چهارم پادشاه دانمارک در اوایل قرن هفدهم مجموعه ای شیشه ای را خریداری کرد که در حال حاضر در کاخ روزنبورگ در کپنهاگ نگهداری می‌شود.
قرن 18 و 19 – سقوط و ظهور
در قرن هجدهم، برخی از تکنیک‌های جدید مانند حکاکی روی ظروف شیشه‌ای و آینه‌ها معرفی شدند، اما تاثیر قابل‌توجهی بر این صنعت نداشتند و با فتح ونیز توسط ناپلئون در سال 1797 و تعطیلی تمامی اصناف ونیز، فعالیت در صنعت شیشه‌سازی نیز به شدت کاهش یافت.
تقریباً نیمی از 24 کوره ای که در مورانو تا سال 1800 وجود داشت تعطیل شدند و تنها 5 کوره به تولید شیشه دمیده ادامه دادند.
اما دوباره در سال 1854 زمانی که شش برادر توسو شرکت Fratelli Toso را تاسیس کردند که در ابتدا اقلام شیشه ای خانگی و شیشه های پنجره را تولید می کرد ولی به تدریج به احیای تکنیک های فراموش شده گذشته روی آوردند.
مقامات ونیزی به زودی قراردادی پانزده ساله با شرکت Toso برای بازسازی موزاییک‌های کلیسای سنت مارک امضا کردند. تقریباً در همان زمان، در سال 1861، آنتونیو کولئونی، شهردار ونیز، و وینچنزو زانتی، تصمیم گرفتند بایگانی اختصاص داده شده به تاریخ ونیز که نه تنها حاوی نوشته‌های مختلف بلکه همچنین اشیاء هنری تولید شده در شهر باشد، گردآوری کنند. جمع آوری اشیاء برای آرشیو باعث علاقه مجدد به تاریخ ونیز، شکوه گذشته و صنایع دستی معروف آن از جمله شیشه سازی شد. این امر به نوبه خود موجب گردید تا مقامات، مدرسه ای برای شیشه سازان راه اندازی کنند که افراد علاقمند بتوانند تکنیک ها و اسرار فراموش شده این صنعت را در آن دوباره بیاموزند که این اقدام تحسین بین‌المللی و مدال های متعددی را در نمایشگاه‌های جهانی برای ونیز به همراه داشت. این موفقیت و تبلیغات منجر به احیای کامل مورانو شد و این شهر بار دیگر به یک مرکز اقتصادی پر رونق تبدیل شد و تا سال 1869 سه هزار و پانصد نفر در این حوزه در مورانو و ونیز مشغول به فعالیت شدند.
قرن بیستم – هویت جدید هنر شیشه در مورانو
در آغاز قرن بیستم، استادان شیشه‌ساز مورانو همچنان شیفته بازتولید سبکهای کلاسیک و کشف مجدد تکنیک‌های باستانی بودند و این موضوع به خوبی در نمایشگاه اشیاء شیشه‌ای مورانو و ونیز که در سال 1895 در تالار شهر مورانو برگزار شد، مشهود بود. قوانین نمایشگاه حکم می‌کرد که آثار به نمایش درآمده بازتولید ظروف شیشه ای عتیقه باشند. در این رویداد مهم، افرادی از همه جای جهان برای بازدید و تحسین هنر شیشه سازی حضور داشتند و از آثاری که ریشه در سنت منحصربه‌فرد مورانو دارند، استقبال کردند.
شکاف بین روندهای مدرن رایج در اروپا در آن زمان قوت می‌گرفت، آثار صنعتگران مورانو که عمیقاً به سبک‌ها و روش‌های گذشته وابسته بودند را برجسته کرد. این شکاف در نمایشگاه جهانی پاریس در سال 1900 آشکارتر شد و به دنبال آن نمایشگاه‌های هنرهای تزئینی در تورین در سال 1902 و میلان در سال 1906 برگزار شد.
در دهه 1920، سبکهای مدرن‌تر با طرح‌های ساده‌تر، تمیزتر و کاربردی‌تر جایگزین هنر نو شد. به این صورت که اشیاء کمتر تزئین شده با خطوط ملایم تر و تمرکز بیشتر بر روی ظروف شیشه ای به عنوان بخشی از طراحی داخلی درآمدند. شرکت جدیدی به نام Muranesi Capellin Venini که در سال 1921 تحت رهبری ویتوریو زچین به عنوان طراح اصلی آن تأسیس شد، پیشتاز این سبک شد.
اندکی بعد، در اواخر دهه 1920 تا اوایل دهه 1930، سبک مهم دیگری در مورانو به رهبری Maestri Vetrai Muranesi شکل گرفت و آن هنر ساخت حیوانات شیشه ای بود که حتی امروز نیز محبوب است از دیگر نوآوری های مهم می‌باشد که در دهه 1930 مورد حمایت قرار گرفت و در اوایل دهه 1940 ادامه یافت، تولید مجسمه های شیشه ای از زنان و فیگورهای کلاسیک بوکسورها و خدایان، حکاکی روی شیشه، وسایل روشنایی مدرن و ظروف شیشه ای شفاف بود.
در طول جنگ جهانی دوم، این صنعت رشد نکرد، اما به محض پایان جنگ، استادان شیشه مورانو به هنر خود بازگشتند و قطعاتی را خلق کردند که عمیقاً ریشه در روند طراحی داخلی آن زمان با تمرکز بر مینیمالیسم، کارکرد و سادگی داشت. برای حمایت از این روند، هنرمندان و صنعتگران مورانو به تکنیک های گذشته مانند مورینو و لاتیمو بازگشتند. از آن نقطه به بعد مورانو شاهد کاوش مداوم در سبک ها و تکنیک ها و تلاش برای یافتن انسجام بیشتر بین تسلط فنی و طرح کلی، رنگ و دکوراسیون بوده است.
نوآوری مستمر حاصله منجر به افزایش محبوبیت و دریافت جوایز متعدد در نمایشگاه های بین المللی هنری مختلف برای مورانو گردید. به لطف هنرمندان برجسته ای چون ارشمید سگوسو، لودویکو و لورا دسانتیلانا، توبیا اسکارپا، ارکول باروویه، فولویو بیانکونی، تونی زوچری، رومانو کریوی، جیامپائولو مارتینوزی و آلفردو باربینی، مورانو دوباره به عنوان پایتخت شیشه در جهان شناخته شد و در حال حاضر سبکهای هنری را به جای پیروی از آنها در سال های گذشته ایجاد و دنبال می کند.
مسئول دفتر ریاست و دبیرکل اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران و ایتالیا
