ظاهر یک محصول برای خریداران اهمیت بسیاری دارد؛ بسته بندی به عنوان ویژگی ظاهری محصول به هنگام خرید، مورد توجه اکثر مشتریان قرار گرفته و همچون حلقه ای میان تولیدکننده و مصرف کننده قرار گرفته و نقش بسیار مهمی در تصمیم گیری مشتریان در زمان خرید داشته و وسیله ای برای شناخت و تمایز محصول، ایجاد مزیت رقابتی و ابزاری قدرتمند و موثر بر تصمیم خرید مصرف کنندگان است.
محققان بر این باورند که ۷۰ درصد خریداران در زمان خرید، تصمیم به انتخاب یک محصول می گیرند و ۳ ثانیه ابتدایی معرفی محصول به مشتری، ثانیه های طلایی جهت جلب توجه خریدار به شمار می روند، در این میان رنگ، طرح و مدل بسته بندی می تواند نقش مهمی در فرآیند خرید ایفا نماید. از نظر علم بازاریابی، بسته بندی روشی جذاب برای انتقال اطلاعات در مورد ویژگی های محصول به مخاطب بوده و باعث جلب توجه وی می شود.
بسته‌بندی در صنایع غذایی ارزش‌های افزوده برای محصول ایجاد کرده و محصول را از صدمات فیزیکی و صدمات ناشی از تأثیر آب و هوا، اکسیداسیون و رطوبت حفظ می‌کند و مانع از دست رفتن ارزش غذایی میشود.
سازمان جهانی استانداردسازی ISO و سازمان‌های معتبر و ملی استاندارد کشورهای پیشرفته گام‌های مهمی در تدوین استانداردهای بسته‌بندی و مشخصات فنی آن برداشته‌اند.
امروزه طراحی یک بسته بندی با رنگ، شکل و جنس خاص در بازارهای رقابتی اهمیت فراوانی پیدا نموده چرا که باعث ایجاد ارتباطات با مشتری و برندسازی می شود. بازاریابان و طراحان انواع بسته بندی نیز همواره باید خواسته و نیاز مصرف کنندگان را مورد توجه قرار دهند.
تنوع بسته بندی
بسته بندی به طور کلی شامل دو نوع می‌باشد: بسته‌بندی درونی و بسته‌بندی بیرونی. محصول در نهایت در بسته بندی بیرونی قرار می گیرد، این نوع بسته بندی نقش مهمی در جلب توجه مشتریان دارد و گاهی آن را “فروشنده ی خاموش” می نامند، بسته بندی خلاقانه همچنین کیفیت و دوام محصول را افزایش می دهد. طراحی یک بسته بندی مناسب باید در مصرف کننده ایجاد آرامش نماید پس هنگام طراحی مدل و نوع بسته بندی باید به تسهیل در باز و بسته کردن ظرف بسته بندی، نگهداری آسان و … توجه نمود، تنوع در سایز بسته بندی نیز بر ایجاد حس خوب در مخاطب اثر می گذارد.
بسته بندی زعفران
زعفران یکی از محصولات مهم کشاورزی است که بسته بندی آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار می باشد. بسته بندی زعفران اگر مطابق با سلیقه و مورد پسند مصرف کنندگان باشد باعث افزایش فروش و رضایت مندی مشتریان خواهد شد. همچنین به علت گرانی قیمت و لوکس بودن این محصول، بسته بندی مناسب می تواند در حفظ عطر، رنگ و کیفیت آن تأثیر بسیاری داشته باشد.
نحوه بسته بندی
پس از برداشت، جداسازی و خشك كردن زعفران، زمان بسته بندی فرا می رسد؛ زعفران به دلیل حساسین بالا مراقبت های خاصی که نیاز دارد باید درون ظروف بسته بندی مناسب قرار گیرد. این ظروف می تواند شامل ظروف شيشه اي، قوطي هاي پلي اتيلني و يا پاكتهاي آلومينيومي لايه دار باشد. در طراحی ظروف بسته بندی زعفران، باید این ویژگی را مد نظر داشت که از میان تمام بسته بندی ها، در ظروف شیشه ای، ظروف پلی اتیلن وپلی استایرن ویژگیهای كیفی زعفران همچون رنگ، طعم و عطر زعفران بیشتر هنگام ترابري و صادرات زعفران نیز بايد پس از بسته بندي، جهت جلوگيري از فشرده شدن، آن را داخل كارتن و یا در جعبه هاي چوبي يا فلزي قرار داد تا از آسیب های ناشی از حمل و نقل جلوگیری شود.
به گزارش ایسنا در حال حاضر، ایران حدود ۲۳۰ تن از تولید جهانی این محصول را دارا است. صادرات زعفران ایران دارای سهم ۷۰ درصدی در ارزش صادرات این محصول در کل جهان، ۲.۶ درصد ارزش کل صادرات بخش کشاورزی ایران و یک درصد ارزش کل صادرات غیرنفتی کشور طی سالهای اخیر بوده و بر همین اساس این ادویه مهم، به‌عنوان محصول مهم صادراتی کشاورزی کشور دارای ارزش بالایی است.
طبق اظهار نظر دست اندرکاران و کارشناسان این محصول، امروزه توجه به بسته‌بندی و درجه‌بندی محصول تولیدی در بازارهای داخلی و خارجی اهمیت بسیاری پیداکرده و بایستی ضمن شناسایی عوامل تأثیرگذار بر بسته‌بندی زعفران، مشکلات، کاستی‌ها و نقاط ضعف آن شناسایی شده و رفع شود چراکه برخی از واسطه های بین‌المللی، زعفران را فله‌ای به برخی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس (عمدتاً امارات) یا کشورهای اروپایی (عمدتاً اسپانیا) فروخته و آن کشورها پس از بسته‌بندی های زیبا و مدرن، آن را در بازارهای جهانی عرضه کرده و ارزش‌افزوده بالایی به دست می‌آورند.
در همین زمینه، محققانی از دانشگاه تربت‌حیدریه پژوهشی را انجام داده‌اند که در آن عوامل مؤثر بر صادرات زعفران با تأکید بر برند و بسته‌بندی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
برای انجام این مطالعه، محققین فوق، پرسش‌نامه‌ای تخصصی را آماده کردند که در آن ۳۶ معیار فرعی در سه گروه اصلی میزان تولید، میزان صادرات و فرآوری مورد توجه قرار گرفت. این پرسش‌نامه سپس در اختیار متخصصان فنی و کارشناسان مرتبط با تولید و فروش زعفران قرار داده شد تا از این طریق داده‌های مورد نیاز تحقیق به دست آیند. این اطلاعات، سپس با استفاده از روش‌های علمی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند.
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش، فرآوری، صادرات و تولید به ترتیب رتبه اول تا سوم را ازلحاظ اهمیت اثرگذاری بر ارزآوری محصول زعفران به خود اختصاص دادند و مهمترین عوامل عدم موفقیت صادرات این محصول بشرح زیر عنوان شدند:
- عدم وجود برند ملی ( فقدان نام تجاری)
- تقلب در تولید
- فعالیت انفرادی زعفران کاران
- فقدان شرکتهای تعاونی
- بسته بندی نامناسب
نتایج بررسی ها نشان داد مهمترین و اساسی‌ترین شاخص تأثیرگذار بر روی ارزآوری زعفران، فرآوری است که در دو گروه بسته‌بندی و برند مورد بررسی قرار گرفت. در راستای فرآوری، بعضی از موارد مانند ثبت یک برند ملی به‌نحوی‌که نماد و شناخت زعفران ایران در جوامع بین‌الملل باشد، بشدت حائز اهمیت است.
همچنین در حیطه بسته‌بندی زعفران، رعایت استانداردهای جهانی، شکیل بودن بسته‌بندی، باب میل و سلیقه مشتریان بودن، طراحی زیبا و مشتری‌پسند نقش بسزایی در پیشبرد فروش ایفا می کند.
اما وقتی چهار کلمه “بسته بندی+زعفران+ایران+اسپانیا” را در گوگل جستجو می کنیم بیش از 100 گزارش با این مضمون وجود دارد که :
در کشور ما فقدان بسته‌بندی مناسب باعث شده زعفران ایران به صورت فله به کشورهایی چون اسپانیا و امارت متحده عربی صادر و در آنجا پس از بسته‌بندی مجدد و مناسب با قیمت گران‌‌تری به کشورهای دیگر ارسال شود.
این “بسته بندی مناسب” چیست که در اسپانیا و امارات و امریکا بلژیک و … وجود دارد، اما ایرانِ عصر جدید، با انبوهی از ماشین آلات و شبکه گسترده دانش و فنون از آن محروم است؟!
شاید حفاظت و نگهداری از کالا اصلی‌ترین هدف از بسته‌بندی باشد، اما عاملی تأثیرگذار برای جلب رضایت مشتری در خصوص تازگی مواد غذایی و تضمین کننده سلامت آن فارغ از فصل و مکان است. علاوه بر عملکردهای اصلی بسته‌بندی، عملکردهای بعدی از جمله اطلاع‌رسانی درباره محصول، سهولت استفاده، ترویج و تبلیغ، مسئولیت اقتصادی و زیست‌محیطی را نیز برعهده دارد.
وقتی برای پی بردن به راز بسته بندی ستاره های بازار جهانی زعفران، بسته بندی مارکهای مطرح را بررسی می کنیم در کمال حیرت به تکنولوژی پیچیده برنمی خوریم! همه مواد اولیه و ماشین آلات بسته بندی و متخصصین طراحی صنعتی و طراحی گرافیک و هرآنچه به چشم می آید در ایران به وفور یافت می شود!
با نگاهی به بسته بندی 10 مارک تجاری مطرح در بازار جهانی زعفران، نمایان می شود که مسئله ضعف در بسته بندی نیست.
اهمیت و ضرورت بسته بندی هیچگاه از سوی فعالان بازار و همچنین تولیدکنندگان درک نشده و بصورت یک کار جانبی، غیر لازم و حتی رفع تکلیف به حساب آمده است. با توجه به اینکه این صنعت در زیرشاخه‌های مختلفی همچون قالب‌سازی، لفاف‌های پلاستیکی و کاغذی، ظروف شیشه‌ای، بسته‌بندی فلزی، چاپ و برچسب، کارتن و مقوا و موارد دیگر را در بر می‌گیرد و همگی هم در کشور فعال هستند، می توان نتیجه گرفت نگاه جامع و اصولی به آن نشده است.
صادرات از فروش متفاوت است. فروش تصادفی، یکباره، خلاص شدن از انبار و موجودی، صادرات محسوب نمی شود. صادرات یک تفکر است. برای تصاحب یک بازار باید فکر کرد، تحقیق بازار کرد، استراتژی و برنامه ریزی داشت. صادرات را بدون برنامه ریزی بلند مدت دنبال می کنیم، معمولا در گمانه زنی و در هراس از ریسک و سرمایه گذاری بسر می بریم. در همین حین شرکت هایی هستند که در غیاب برنامه ریزی ما، روی برنامه ریزی بلند مدت سرمایه گذاری می کنند.
این نگاه به صادرات متأسفانه در مورد بسیاری از کالاهای اصیل و ذی قیمت ایران صادق است کالای ارزشمند را بدون نظارت بر ارائه و جایگاه سازی برای آن، به امان خدا به دست هر خریداری می سپاریم.
کارشناس عضویت اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران و ایتالیا
