آیا تاکنون هنگام خرید لوازم آرایشی بهداشتی با واژه کرولتی- فری (cruelty-free) مواجه شده‌اید؟ شاید همه ما درباره این واژه و مبحث تست حیوانی لوازم آرایشی بهداشتی چیزهایی دیده یا شنیده باشیم.
گاو، مینک، کوسه، گربه، نهنگ سفید، خوک، حلزون و… فهرست حیوانات یک باغ وحش نیست، بلکه اسامی تعدادی از حیواناتی هستند که برای تولید لوازم آرایشی کشته می‌شوند و بخشی از بدن آنها در صنعت تولید لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود.
آزمایش روی حیوانات در بسیاری از حوزه‌های علوم پزشکی، دامپزشکی، داروسازی و صنایع گوناگون انجام می‌شود و در این میان یکی از مهمترین صنایعی که هر سال میلیون‌ها حیوان در سراسر جهان قربانی توسعه آن می‌شوند، صنعت تولید لوازم آرایشی و بهداشتی است.
با پیشرفت صنعت مد، گرایش بسیاری از مردم به سمت استفاده از لوازم آرایشی بیشتر شده است که هرروزه با رنگ‌ها و ظاهر فریبنده و با استفاده از تبلیغات هدفمند قصد جذب مخاطبان بیشتری را دارند. بد نیست بدانیم که یکی از پنج مقصد اصلی قاچاق ۲۳میلیارددلاری حیات وحش می‌تواند کیف‌های لوازم آرایشی باشد. سالانه تعداد زیادی از حیوانات با هدف استفاده در صنعت مد و آرایش از بین می‌روند یا آسیب می‌بینند. برای مثال حدود ۷۰ هزار سوسک قرمز تنها برای به دست آمدن یک پوند رنگ جهت مصرف در لوازم آرایشی از بین می‌روند.
سالانه حدود سه میلیون کوسه برای تولید لوازم آرایشی، به ویژه رژلب و کرم‌های ضدآفتاب قتل عام می‌شوند. این کوسه‌ها شکار می‌شوند تا سالانه دو هزار تن روغن از کبد آنها برای استفاده در رژلب‌ها، کرم‌های صورت و ماسک‌ها استخراج شود.
کندوهای عسل بسیاری از بین می‌روند تا از موم و عسل آنها برای استفاده در انواع شامپو، کرم و لوازم آرایشی استفاده شود. از موی سمورها و راسوها در تولید مژه مصنوعی و از چربی لاشه بدن آنها در تولید انواع لوسیون و کرم استفاده می‌شود.
استفاده از استفراغ نهنگ به عنوان پایدارکننده مواد معطر در گران قیمت ترین برندهای عطر دنیا، از دیگر مواردی است که در صنعت آرایشی استعمال می‌شود.
یکی از تست‌ها، انجام تست سمی بودن محصول بر روی حیوانات است. به‌عنوان مثال آن قدر از یک ریمل در چشم یک خرگوش می‌ریزند تا متوجه شوند چه حجمی از این ماده آرایشی باعث کور شدن این حیوان می‌شود. گاهی هم پوست یک خرگوش را می‌تراشند و برای بررسی این که چه مقدار از یک کرم می‌تواند باعث سوختگی پوست انسان شود، کرم‌های تولیدی خود را روی قسمت بریده شده پوست حیوان آزمایش می‌کنند.
حیوانات بر اثر این آزمایش‌ها دچار بدترین و فاجعه بارترین آسیب‌ها می‌شوند در واقع آنها در حین انجام آزمایش دچار کوری، نقص عضو، خفگی، سوختگی و … می‌شوند و البته در نهایت تمام این حیوانات کشته می‌شوند؛ طوری که حتی اگر آنها بر اثر انجام آزمایش نمیرند، در پایان آزمایش آنها را می‌کشند برای مثال سر موش‌ها یا خرگوش‌های آزمایشگاهی را با گیوتین قطع می‌کنند و آنها را به سطل زباله می‌اندازند.
در واقع در تولید لوازم آرایشی و بهداشتی، تقریبا هشت هزار ماده شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد که تمام آنها روی چشم، بینی، دهان، پوست، دستگاه گوارش و سایر بخش‌های بدن حیوانات آزمایش می‌شوند.
–دلیل تداوم آزمایش روی حیوانات
یکی از اصلی‌ترین دلایل تداوم آزمایش روی حیوانات در آمریکا یا سایر کشورهایی که هنوز این کار را ممنوع نکرده‌اند، وجود مافیای پرورش حیوانات آزمایشی و تجارت گسترده‌ای است که درباره غذاها، قفس‌ها، پوزه بندها و قلاده آنها وجود دارد؛ تجارتی با گردش مالی صدها میلیارد دلاری که باعث شده است صاحبان آن هیچگاه اجازه خراب شدن کاسبی خود توسط فعالان حقوق حیوانات را ندهند.
-تاریخچه آزمایش روی انسان‌ها پیش از تست روی حیوانات
انجام آزمایش روی حیوانات تاریخی حداقل 2000 ساله دارد، اما قانونی شدن آن به سال 1964 بازمی‌گردد؛ یعنی زمانی که افشا شد آلمانی‌ها در طول دوران حکومت نازی‌ها ، در بسیاری از موارد آزمایش‌های غیراخلاقی روی انسان‌ها انجام می‌دادند؛ به طور مثال، نازی‌ها به تعدادی برده سیاه‌پوست، بیماری سفلیس منتقل و سپس، برخی از آنها را درمان نموده و برخی را هم رها می‌کردند، تا متوجه عوارض این بیماری برای انسان‌ها و راهکارهای درمان آن شوند.
آلمان‌های نازی آزمایش‌هایی مشابه این را روی کارگران، زندانیان و سیاه پوستان بدون اجازه آنها انجام می‌دادند و افشای همین رفتارهای غیرانسانی نازی‌ها منجر به وضع پیمان‌نامه بین‌المللی هلسینکی در سال 1964 شد. پیمان نامه‌ای که در آن تصریح شده است هرگونه آزمایش روی گونه بشر، بدون انجام آزمایشات اولیه روی حیوانات، ممنوع است.
در حال حاضر هم نتیجه اجرای این پیمان‌نامه در سطح جهان باعث شده است که با وجود روش‌های پیشرفته و انسانی که می‌توانند جایگزین آزمایش روی حیوانات باشند، هنوز هم نه تنها برای تولید محصولات مختلف، بلکه برای امور آموزشی نیز حیوانات متعددی به طور گسترده در کلاس‌های عملی بسیاری از رشته‌ها، تحت آزمایش قرار گیرند؛ به نحوی که حداقل تا پیش از شیوع کرونا در جهان سالیانه صدها میلیون حیوان مهره دار و میلیادرها حیوان بی مهره برای تشریح و آزمایش کشته می‌شدند.
–ابداع روش‌های جایگزین به جای آزمایش روی حیوانات
در چند دهه گذشته و بخصوص بعد از ابداع روش‌های جایگزین آزمایش روی حیوانات توسط دانشمندان، مخالفت‌های گسترده‌ای در سطح جهان برای مبارزه با تبدیل شدن آزمایشگاه‌های بشری به شکنجه‌گاه‌های حیوانات انجام شده است؛ به نحوی که نه فقط هفته پایانی آوریل هر سال میلادی توسط فعالان حقوق حیوانات به عنوان «هفته جهانی آزادسازی حیوانات آزمایشگاهی» نامگذاری شده، بلکه در برخی مناطق دنیا از جمله اتحادیه اروپا از سال 2013، هرگونه انجام آزمایش روی حیوانات برای تولید محصولات آرایشی و بهداشتی به طور کامل ممنوع شده است.
در این میان نهادهای بین المللی زیادی هم در سطح جهان وجود دارند که تمام وقت و انرژی خود را صرف این کرده اند که دانشمندان روش‌های مناسبی را برای جایگزین کردن آزمایش روی حیوانات ابداع کنند. نتیجه این تلاش‌ها باعث شده تولید لوازم آرایشی و بهداشتی از طریق روش‌های ابداعی جدید، نسبت به استفاده از آزمایش روی حیوانات ارزان‌تر تمام شود.
-روش‌های جایگزین برای تعیین سمّیت ترکیبات جدید
یکی از روش‌های جدید برای آزمایش مواد آرایشی بهداشتی، تولید سه‌بعدی پوست انسان برای آزمایش حساسیت پوست است. این مدل‌های اپیدرمی کاملا دقیق هستند و می‌توانند اثرات پرتوهای فرابنفش، نفوذپذیری و خوردگی را شبیه‌سازی کنند. برخی پژوهشگران حتی در تلاش هستند با استفاده از فناوری چاپ سه‌بعدی پوست و بافت‌های انسان را شبیه‌سازی کنند.
روش‌های مدل‌سازی رایانه‌ای مانند QSAR هم می‌توانند اثرات بیولوژیکی مواد شیمیایی را براساس ساختار آنها پیش‌بینی کنند. این آزمایش‌های پیشرفته علمی اغلب سریع‌تر، ارزان‌تر و قابل‌اعتمادتر از آزمایش‌های حیوانی بی‌رحمانه و غیرضروری هستند.
–اولین برند محصولات آرایشی بدون تست حیوانی
شرکت‌هایی هم که محصولاتشان بدون شکنجه روی حیوانات تولیدشده است، از نشان‌های cruelty free ، no tested on animals و animal friendly بر روی پوشش محصولات استفاده می‌کنند.
اولین برندی که از زمان راه‌اندازی‌اش در سال ۱۹۹۶ همواره جزو برندهای بدون تست حیوانی بوده است و براش‌ها و قلم‌موهای آن همگی مصنوعی هستند، برند اوربان دیکی (Urban Decay) است. این برند در سال ۲۰۰۶ به اولین برند معتبر در زمینه تولید لوازم آرایشی وگان (که از ترکیبات گیاهی استفاده می‌کند) تبدیل شد.
-موقعیت ایران از لحاظ انجام آزمایش بر روی حیوانات
در کشورمان هیچ روال مشخصی برای منع یا اجبار انجام آزمایش روی حیوانات در تولید لوازم آرایشی و بهداشتی وجود ندارد. با وجوداینکه در سال‌های اخیر، برای متوقف کردن آزمایش روی حیوانات در تولید محصولات آرایشی، رایزنی‌های بسیاری را با مقامات سازمان غذا و دارو انجام شده است؛ اما متاسفانه هیچ پروتکل مکتوبی درباره منع آزمایش روی حیوانات وجود ندارد و اختیار صدور مجوز درباره ممنوعیت یا عدم ممنوعیت آزمایش روی حیوانات در تولید لوازم آرایشی، به دانشگاه‌های علوم پزشکی استان‌ها واگذار شده است و البته در این دانشگاه‌ها نیز عمدتاً هیچ توجهی به این مساله نمی‌شود. همچنین تاکنون هیچگاه فهرستی شفاف درباره اینکه کدام شرکت‌ها در تولید محصولاتشان از آزمایش روی حیوانات استفاده می‌کنند و کدام شرکت‌ها این کار را انجام نمی‌دهند، ارائه نشده است.
در واقع، اساسا بی‌توجهی به مساله آزمایش بر روی حیوانات در علوم و صنایع مختلف در ایران به گونه‌ای است که حتی گرامیداشت هفته جهانی «آزادسازی حیوانات آزمایشگاهی» از سوی نهادهای مرتبط بخصوص سازمان غذا و دارو، سازمان دامپزشکی کشور و سازمان نظام دامپزشکی و حتی بسیاری از تشکل‌های مردمی حوزه محیط زیست مغفول مانده است.
بر این اساس، به نظر می‌رسد که در مجموع در ایران بسیاری از تولیدکنندگان لوازم آرایشی و بهداشتی، محصولات تولیدی خود را با روش‌هایی که در بالا ذکر شد، روی حیوانات آزمایش می‌کنند و فهرستی شفاف درباره شرکت‌هایی که لزوم پرهیز از آزمایش روی حیوانات را درک کرده اند، وجود ندارد.
-ایجاد کارزار ایرانی برای جلوگیری از آزمایش روی حیوانات
در این میان البته یکی از معدود نقاط امید در ایران برای پایان دادن به روال شکنجه حیوانات آزمایشگاهی در تولید محصولات آرایشی، کارزاری است که در روزهای اخیر در فضای مجازی برای «درخواست جلوگیری از آزمایش روی حیوانات» به راه افتاده است؛ کارزاری که نامه مربوط به آن با هشتک
« # نه_به_آزمایش_روی_حیوانات» در بستر اینترنت در دسترس است و عموم مردم می‌توانند آن را به صورت مجازی امضا کنند.
کلام آخر
مخصوصا با توجه به این حقیقت که راه‌های جایگزین بهتری در دنیای امروز در دسترس این صنعت عظیم قرار گرفته است که آنها را از انجام تست حیوانی بی‌نیاز می‌کند آزمایش لوازم آرایشی و بهداشتی روی حیوانات بی‌رحمانه به نظر می‌رسد. با این وجود برخی برندهای بزرگ و صاحب نام هنوز تصمیم نگرفته‌اند به‌خاطر برآوردن نیاز انسان به زیبایی، به زجردادن حیوانات پایان دهند. نکته مهم این است که شاید این محصولات به طور مستقیم آسیبی به حیوانات وارد نکنند، اما افتادن در دام صنعت مد بلایی است که با ایجاد مصرف‌گرایی در جامعه و پیروی از بازارهای شکل گرفته بر اساس نظام سرمایه‌داری در نهایت به محیط زیست و حیوانات آسیب وارد خواهد کرد.
منابع:
- پایگاه خبری- تحلیلی حکیم مهر
- روزنامه شرق
- برخط نیوز
- وب‌سایت منومد
- ir
مسئول دفتر ریاست و دبیرکل اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران و ایتالیا
