فیروزه یکی از اولین سنگ‌های قیمتی است که بیش از ۷۵۰۰ سال پیش توسط انسان یافت شد و از جذاب‌ترین سنگ‌های قیمتی محسوب می‌شود. فیروزه یکی از اولین سنگ‌های قیمتی است که تا کنون قدمت این سنگ که از زمان مصریان باستان در سراسر جهان شناخته شده و بسیار مورد توجه بوده، به ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، در شبه جزیره سینا مصر برمی‌گردد.
فیروزه ترکیبی از فسفات هیدراته مس و آلومینیوم، و رنگ آن بسته به مقادیر آهن و مس موجود در آن متغیر بوده و بر اساس تفاوت در نسبت فراوانی هر یک از این فلزات رنگ‌زا، رنگ سنگ از آبی پررنگ آسمانی تا آبی آسمانی کمرنگ‌تر و آبی مایل به سبز تا سبز کمرنگ قابل تغییر است. رنگ‌ها‌ی غنی‌تر و پررنگ فیروزه مانند سایر سنگ‌های قیمتی، مورد استقبال بیشتری قرار می‌گیرد.
محبوب‌ترین رنگ فیروزه، آبی تیره آسمانی است و آبی مایل به سبز کمرنگ از محبوبیت کمتری برخوردار بوده رنگ فیروزه اغلب با رگه‌ها‌یی از لیمونیت قهوه‌ای یا اکسید منگنز سیاه همراه استکه به این رگه‌ها “تار عنکبوت” گفته می‌شود. سختی سنگ فیروزه در مقیاسMohs دارای درجه 6-5 است که سختی متوسطی محسوب می‌شود.
تاریخچه فیروزه در ایران
منطقه تاریخی خراسان ایران از منابع غنی فیروزه در جهان است و بسیاری از بازرگانان در آسیای میانه و اروپا در زمان باستان به تجارت فیروزه استخراج شده از این معادن می‌پرداختند. در واقع از طریق تجارت بود که این سنگ قیمتی نام خود را به دست آورد. از آنجا که مسیر تجاری ایران به اروپا، از ترکیه عبور می‌کرد، نام فرانسوی قدیمی turqueise به معنی ترکی به هر چه که از طریق ترکیه به اروپا می‌رسید، اطلاق می‌شد.فروشندگان، سراسر آسیای میانه را طی می‌کردند تا این سنگ قیمتی را به دست کسانی که مشتاق آن بودند، برسانند. آسیای میانه که در روزهای پیش از اسلام عمدتاً به ایران اطلاق می‌شد، به عنوان منبع اولیه سنگ‌های زیبای فیروزه در جهان شناخته می‌شده و خوشبختانه وجود معادن فراوان موجب تامین تقاضای جهانی می‌گردید. ایران در آن زمان نقش بسزایی در معاملات انجام شده در امتداد جاده معروف ابریشم که شرق و غرب را به هم پیوند می‌داد، بر عهده داشت.
برخی شواهد غیرقطعی در تاریخچه فیروزه نشانگر آن است که معادن این سنگ قیمتی در ایران، در حدود سال ۲۱۰۰ قبل از میلاد کشف شده، فیروزه ایرانی با دارا بودن سطح صاف و بدون رگه و رنگ آبی متمایل به سبز، از شهرت جهانی برخوردار است. یکی از تفاوت‌های اصلی فیروزه ایرانی و فیروزه‌هایی که در معادن ایالات متحده آمریکا و مصر یافت می‌شود، این است که فیروزه ایرانی بدلیل محیط غنی از آهن و آنادیوم معادن فاقد شدت ماتریس ( همان ماده‌ای که از تشکیل رگه‌های قهوه‌ای جلوگیری می‌کند) می‌باشد. محیط غنی از آهن و وانادیوم معادن فیروزه ایران، همان چیزی است که از تشکیل این رگه‌ها جلوگیری می‌کند که این ویژگی در معادن مناطق دیگر جهان وجود ندارد در گذشته ایرانی‌ها سنگ‌های کمرنگ و سبزتر که دارای رگه‌های زیادی در سطح بودند را “فیروزه عربی” می‌نامیدند بدین معنا که سنگ فیروزه ایرانی دارای استانداردهای بالایی از صافی سطح و رنگ آبی بود.
طبقه‌بندی دیگری از سنگ “فیروزه” که نشان دهنده کیفیت این سنگ ارزشمند می‌باشد شامل فیروزه‌هایی می‌شود که در گذشته از کیفیت متوسط و رنگ آبی برخوردار بودند و “برخانه” نامیده می‌شدند، در حالیکه سنگ‌های باکیفیت را با نام” انگشتری” یاد می‌کردند.
دامغان مرکز شهرستان “دامغان” در استان سمنان که در حدود ۵۰۰ کیلومتری غرب مشهد واقع است دارای معادن فیروزه می‌باشد و از نظر تاریخی یکی از مکان‌های مهم استخراج سنگ‌های نیمه قیمتی و حتی طلا محسوب می‌شود این در حالی است که میزان استخراج سنگ فیروزه از نیشابور در سال‌های اخیر بسیار کم شده است، امروزه دامغان برخی از باکیفیت‌ترین فیروزه‌ها را به بازارهای جهانی آسیا، اروپا و آمریکا ارائه می‌دهد.
مدیر عامل جواهری امین التجار
