آشپزی ایتالیایی-گنوچی و آرانچینی
گنوچی
تلفظ نام این غذای ایتالیایی درواقع “ناکی” است ولی در ایران به گنوچی معروف شده است. گنوچی یکی از انواع غذاهای خوشمزه با سیب‌زمینی است که می‌توان آن را به عنوان غذای اصلی و یا پیش‌غذا استفاده کرد.
مواد لازم
۵۰۰ گرم سیب‌زمینی
یک عدد تخم‌مرغ
یک‌چهارم پیمانه پنیر پارمزان
دو سوم پیمانه آرد ذرت
دو سوم پیمانه آرد گندم
سس مارینارا به مقدار لازم
یک قاشق غذاخوری نعنا خشک
نمک، فلفل و زرچوبه به میزان لازم
یک قاشق غذاخوری روغن زیتون
طرز تهیه گنوچی
سیب‌زمینی‌ها را آب‌پز کنید و اجازه دهید سرد شوند.
بعد از سرد شدن آنها را رنده کنید و در ظرفی با پودر نعنا، فلفل، زرچوبه و پودر سیر مخلوط کنید.
تخم‌مرغ، پنیر پارمزان، آرد ذرت، آرد گندم و روغن زیتون را اضافه کنید و مواد را با دست ورز دهید تا خمیر کاملا یک‌دست شود و طعم بینظیر روغن زیتون لادن به خورد بقیه مواد برود.
روی تخته آشپزی آرد بپاشید و خمیر را روی آن لوله کنید و در قطعات دو سانتی‌متری آن را تکه کنید. می‌توانید روی این قطعات را با چنگال فرم دهید.
در یک قابلمه آب بریزید و روی شعله گاز قرار دهید و اجازه دهید آب جوش بیاید.
بعد از جوش آمدن آب خمیرهایی را که تکه کرده بودید در آب جوش بیندازد.
بعد از دو دقیقه آنها را از آب بیرون آورده و با سس مارینارا سرو کنید.
آرانچینی
آرانچینی از پیش غذاهای معروف ایتالیایی است که بیشتر در شمال این کشور رواج دارد.
این پیش غذای ایتالیایی درواقع گلوله‌های برنجی مغزداری است که با آرد سوخاری در روغن سرخ می‌شود. سیسیل، زادگاه این پیش‌غذای ترد و خوشمزه است چراکه در این شهر کشت برنج رواج دارد. حداکثر زمان لازم برای پخت این پیش غذای ایتالیایی پنجاه دقیقه است و مواد لازم برای تهیه آن عبارت‌اند از:
• دو فنجان برنج خام
• یک زردۀ تخم‌مرغ
• نصف فنجان پنیر پارمسان رنده شده
• یک چهارم فنجان کره آب‌شده
• صد و پنجاه گرم گوشت چرخ شده
• یک پیاز متوسط خرد‌شده
• نصف فنجان سس گوجه‌فرنگی
• نصف فنجان نخودفرنگی پخته‌شده
• یک چهارم قاشق چای‌خوری نمک
• یک چهارم قاشق چای‌خوری فلفل
• دو عدد سفیده تخم‌مرغ
• یک و نیم فنجان آرد سوخاری یا پودر نان باگت
• مقداری روغن برای سرخ کردن
برای آماده‌سازی این پیش غذای ایتالیایی لازم است که ابتدا برنج را باکمی نمک بپزید. پس‌ازاینکه کمی سرد شد، کره، زرده تخم‌مرغ و پنیر را به آن اضافه کنید؛ مواد را درون یخچال بگذارید تا سرد شود. درون یک تابه، پیاز را با گوشت تفت دهید تا رنگ آن تغییر کند، سپس سس گوجه‌فرنگی و نخودفرنگی را به آن اضافه کنید و اجازه دهید گوشت در سس گوجه پخته شود؛ کمی نمک و فلفل و ادویه‌های موردعلاقه‌تان را نیز به آن اضافه کنید.
مخلوط برنج را به یازده قسمت تقسیم کنید. در مرکز هر قسمت کمی از مایه گوشت قرار دهید و برنج را به‌صورت گلوله‌های کوچک درآورید. گلوله‌ها را در سفیده تخم‌مرغ بغلتانید، سپس در آرد سوخاری یا پودر نان باگت بزنید و در روغن داغ سرخ کنید. قبل از قرار دادن این پیش غذای ایتالیایی در تابه، از داغ بودن روغن مطمئن شوید. اگر دوست دارید که روغن کمتری مصرف کنید، می‌توانید آرانچینی‌ها را در ظرف مخصوص فر بچینید و آنها را بدون روغن در فر بپزید. (توجه داشته باشید که آرانچینی یک پیش غذای ایتالیایی است که طبق دستور اصلی باید در روغن سرخ شود.)
مشاهیر ایتالیا-خودرو فیات و خانواده آنیلی
فیات، به ایتالیایی: Fiat سرنام فابریکا ایتالیانا اتومبیلی تورینو شرکت خودروسازی ایتالیایی است، که در زمینه تولید انواع خودرو، موتورهای خودرو و وسایل نقلیه تجاری فعالیت می‌کند. این شرکت همچنین ارائه‌دهنده خدمات مالی و صنعتی است، که دفتر مرکزی آن، در شهر تورین، در شمال ایتالیا قرار دارد.
شرکت فیات در سال ۱۸۹۹ توسط جووانی آنیلی تأسیس شد.
این شرکت که در گذشته تانک، لوکوموتیو، تراکتور، هواپیما و بالگرد نیز تولید کرده، در سال ۲۰۰۹ به‌عنوان بزرگترین خودروساز ایتالیا و ششمین خودروساز بزرگ جهان، معرفی شده‌است.
دارایی‌های گروه خودروسازی فیات غالباً در بیرون از خاک ایتالیا قرار دارند، که بخش اعظم آن، در کشور برزیل مستقر می‌باشد. کمپانی فیات همچنین در کشورهای آرژانتین و لهستان نیز دارای کارخانجات تولیدی است. شرکت فیات سابقه طولانی در واگذاری حق امتیاز به دولت‌ها و سایر کمپانی‌ها، بدون در نظر گرفتن سیاست محلی در کشور آنها، دارد. این شرکت ایتالیایی همچنین، در شرکت‌های خودروسازی مستقر در فرانسه، ترکیه، مصر٫ آفریقای جنوبی٫ هند، صربستان، پاکستان و چین، سرمایه‌گذاری‌های مشترک دارد.
گروه صنعتی فیات در طول بیش از یک قرن فعالیت، موفق به خریداری شرکت‌های زیادی شده‌است. فیات در سال ۱۹۶۸ لانچیا را بدست آورد، در ۱۹۶۹ فراری و در ۱۹۸۶ شرکت آلفا رومئو را از دولت ایتالیا خریداری نمود، در ۱۹۹۳ خودروسازی مازراتی را تصاحب کرد، در سال ۲۰۱۱ نیز به‌ترتیب کرایسلر، دوج و جیپ را بدست آورد. این شرکت، از طریق شرکت تابعه صنایع فیات نیز مالک ۸۹٫۹٪ درصد از سهام شرکت صنایع سنگین اویکو می‌باشد.[۲] از تاریخ ۲۷ ژانویه ۲۰۱۴ در پی تأسیس گروه فیات کرایسلر اتومبیلز، شرکت فیات و کرایسلر، به‌همراه کلیه شرکت‌های تابعه، زیرمجموعه و فرعی آنها، زیر چتر این گروه خودروسازی، که توسط فیات مدیریت می‌شود، قرار گرفتند.
شرکت فیات در سال ۱۸۹۹ به وجود آمد. در آن زمان جووانی آنیلی به همراه چند سرمایه‌گذار دیگر، شرکتی را تأسیس کردند و آن را فابریکا ایتالیانا اتومبیلی تورینو نام نهادند. در سال ۱۹۰۶ نام شرکت به فیات حروف ابتدایی نام اصلی تغییر پیدا کرد، که مختصر شده نام نخست کمپانی بود. شرکت فیات با مدیریت آنیلی کار خود را شروع کرد و پس از تأسیس اولین کارخانه خود در ایتالیا، شروع به تولید کرد و هشت نمونه از اولین خودروهای خود که از یک مدل اتومبیل بنز، الهام گرفته شده بود را ساخت.
اولین کامیون فیات در سال ۱۹۰۳ عرضه شد. در سال ۱۹۰۸ اولین خودروی فیات به ایالات متحده آمریکا صادر شد، که آغازی برای گسترش فعالیت‌های شرکت بود. همچنین در همان زمان، اولین موتور هواپیمای این شرکت نیز ساخته شد، در طول سالهای بعد، تاکسی‌های فیات در اروپا به راه افتادند.
در اواخر دهه ۱۹۱۰ جووانی آنیلی، با هنری فورد ملاقات نمود و در پی آن، از کارخانه فورد در ایالات متحده آمریکا بازدید کرد و بسیار تحت تأثیر قرار گرفت. او تصمیم گرفت تولید انبوه به سبک آمریکایی را در شرکت خود استفاده کند، سپس کارخانه لینگوتو را راه‌اندازی کرد، که در آن زمان بزرگترین کارخانه در اروپا بود. این کارخانه سریعاً به نماد صنعت ایتالیا تبدیل شد. تولید به سرعت افزایش یافت و به ساخت دومین کارخانه در تورین منجر شد. قبل از آغاز جنگ جهانی دوم، فیات ۵۰٫۰۰۰ کارمند را در استخدام داشت و به عنوان انگیزه‌ای در اقتصاد کشور ایتالیا محسوب می‌شد.
در سال ۱۹۱۰ کارخانه فیات در نیویورک تأسیس شد، که تولید آن با آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۷ متوقف شد. در سال ۱۹۲۸ مدل فیات ۵۰۹ تولید گردید. در ۱۹۳۰ فیات دو خودرو کم‌مصرف را عرضه کرد، که با استقبال خوبی مواجه شدند. با شروع جنگ جهانی دوم، شرکت فیات دچار رکود شد و جووانی آنیلی نیز در سال ۱۹۴۵ درگذشت. در همین زمان، شرکت مجبور به تولید خودروهای نظامی برای ارتش ایتالیا شد و حتی هواپیمای نظامی سی‌آر.۴۲ را نیز عرضه کرد.
پس از آنیلی، ریاست فیات به ویتوریو والتا رسید. نخستین خودروی تولید شده پس از ریاست وی، فیات ۴ اچ‌پی بود. ین مدل نیز از خودروهای طراحی شده توسط کارل بنز، ساخته شد.پس از پایان جنگ، فیات با مدیریت ویتوریو والتا کار خود را ادامه داد و همچنین شروع به تحقیق برای استراتژی‌های جدید نمود. در سالهای بعد نیز با تولیدات جدید خود بسیار مشهور گردید و به قطب صنعتی و اقتصادی در ایتالیا تبدیل شد.
شرکت فیات در دهه ۱۹۶۰ به دنبال موفقیت‌های مکرر، مدل‌های فیات ۱۳۰۰، فیات ۱۵۰۰ و فیات ۱۸۰۰ را نیز عرضه کرد و با صادرات محصولاتش، به بازارهای جهانی راه یافت.
از آنجا که شرکت فیات از ابتدا به صورت خانوادگی اداره می‌شد، در سال ۱۹۶۶ جیانی آنیلی نوه جووانی به ریاست شرکت برگزیده شد و راه پدربزرگش را ادامه داد. این شرکت طی چند سال یک مجموعه از اتومبیل‌های اقتصادی موفق مانند نوا ۵۰۰ و ۶۰۰ عرضه کرد. در طول یک دهه موفق، بین سالهای ۱۹۵۹ تا ۱۹۶۹، تولید این کمپانی از ۴۲۵٫۰۰۰ دستگاه، به ۱٫۷۵۱٫۴۰۰ اتومبیل افزایش یافت. در سال ۱۹۷۲ نیز با تولید خودرو مدل فیات ۱۲۷ به شهرت زیادی رسید.
در دهه ۱۹۷۰ فیات به دلیل اعتصاب و چند طراحی ناموفق ضربه خورد. بحران نفتی سال ۱۹۷۳ می‌توانست به این شرکت که دارای تخصص در تولید خودروهای کم‌مصرف بود، کمک کند، اما پیش از آن فیات مجموعه محصولات خود را در جهت اتومبیل‌های بزرگ همچون فیات ۱۳۰ و فیات دینو، با موتور فراری توسعه داده بود. علاوه بر این اعتبار شرکت به دلیل استفاده از استیل زنگ زده روسیه و مسائل مربوط به کنترل کیفیت، خدشه دار شد. نه تنها فروش شرکت آسیب دید، بلکه مجبور شد از بازار آمریکای شمالی نیز عقب نشینی کند.
این شرکت در سالهای ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۰ پروژه‌های گوناگونی را اجرا و خودروهای متنوعی را عرضه کرد. فیات، لانچیا را در سال ۱۹۷۸ جذب کرد و کنترل کامل آلفا رومئو را در سال ۱۹۸۶ در دست گرفت. زودتر از این در سال ۱۹۶۹ با انزو فراری بر سر خرید ۵۰٪ از سهامش در فراری به توافق رسید تا این امکان برای انزو فراهم شود تا بدون نگرانی در خصوص موضوع مالی، بر مسابقات اتومبیلرانی متمرکز شود. در سال ۱۹۹۳ دی توماسو ۵۰٪ از سهام مازراتی را به فیات فروخت. سهام باقی‌مانده در سال ۱۹۹۷ هنگامی که فیات از فراری درخواست کرد تا مازراتی را از طرف خودش بخرد و کنترل کند، حفظ شد.
در دهه ۱۹۸۰ مدیرعامل جدید سزار رومیتی با معرفی خط‌های تولید اتوماتیک و استاندارد کردن اجزا (موتورهای گرمایی و جایگاه‌های نوع چهار)، باعث رونق فیات شد. این رونق در مقام مؤثرترین تولیدکننده اتومبیل، باعث اعتبار این شرکت شد. فیات با کمک مدل‌های پاندا و یونو (که هر دو توسط جورجتو جیجیارو طراحی شدند) خیلی زود به دوران شکوفایی خود بازگشت.
خودرو فیات پاندا که در فیات طراحی شده بود، توانست جایزه خودرو سال ۲۰۰۴ اروپا را از آن خود کند. پس از آن فیات به تولید خودروهای تمام الکتریکی پرداخت. این شرکت در جریان بحران مالی جهانی سال ۲۰۰۸ با مشکلات زیادی مواجه و آسیب زیادی به عملکرد اقتصادی آن وارد شد. رئیس شرکت فیات از دولت این کشور خواست تا طرحی مشابه طرح حمایت ایالات متحده آمریکا از صنعت خودروسازی در نظر بگیرد، تا از این طریق شرکت فیات نیز همچون دیگر شرکت‌های خودروسازی جهان تحت پوشش حمایت‌های مالی دولت قرار گیرد. در پی این بحران، جان الکان نوه دختری جیانی آنیلی که هم‌اکنون رییس هیئت مدیره و مالک انتخابی فیات می‌باشد، در آن روزها، در منصب رئیس شرکت خودروسازی فیات ایتالیا گفت: شرکت‌های خودروسازی در جهان برای غلبه بر پیامدهای بحران اقتصادی جهانی مجبور به ادغام شدن در یکدیگر خواهند شد. به‌طوری‌که همه این شرکت‌ها تحت پوشش شش شرکت بزرگ خودروسازی قرار خواهند گرفت. سرجیو مارکیونه، مدیر عامل اجرایی شرکت نیز معتقد است؛ فقط شرکت‌هایی در بخش خودروسازی قادر به ادامه حیات خواهند بود که بتوانند هر سال بیش از ۵٫۵ میلیون دستگاه خودرو تولید کنند.
سرجیو مارکیونه، مدیرعامل شرکت فیات در سال ۲۰۰۹ اعلام کرد این شرکت تمایل دارد بخش اروپایی جنرال موتورز، سومین غول خودروسازی جهان را خریداری کند. فیات که چندی قبل هم شرکت ورشکسته کرایسلر را تصاحب کرده بود، با این خرید قصد داشت یکی از بزرگترین شرکت‌های خودروسازی را ایجاد کند. در صورت تشکیل چنین شرکتی، میزان فروش آن به بیش از ۶ میلیون خودرو و درآمد آن نیز به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار در سال می‌رسید. در اوایل سال ۲۰۱۱ میلادی شرکت خودروسازی فیات اعلام کرد بیش از ۵۰۰ هزار دستگاه از خودروهای این شرکت را به علت نقص فنی از بازار اروپا جمع‌آوری خواهد کرد. این ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو معیوب شامل مدل‌های فیات گراند پونتو و گراند پونتو آبراس بود که قرار شد از بازار ایتالیا و سایر کشورهای اروپایی جمع‌آوری شود.
شرکت خودروسازی فیات که در ایتالیا متولد شده و خودروهای معروفی را نیز به جهان عرضه کرده‌است، امروزه از بهترین خودروسازان جهان می‌باشد و با داشتن حدود ۲۱۴ هزار کارمند در سراسر جهان، درآمدی بالغ بر ۸۳ میلیارد یورو را در سال ۲۰۱۲ میلادی به دست آورده‌است.
زندگی شخصی جووانی آنیلی
جووانی آنیلی در سال ۱۸۶۶ در شهر کوچکی بنام ویلمار پروسا، در نزدیکی شهر پیمونت زاده شد. پدر او، ادواردو آنیلی شهردار ویلمار پروسا بود، ولی در سن ۴۰ سالگی درگذشت. جووانی در زمان مرگ پدرش تنها پنج سال داشت.
جووانی پس از تکمیل تحصیلات متوسطه، به شهر تورین نقل مکان کرد و در کالج سن جوزپه مشغول به‌تحصیل شد. سپس در ۱۸۹۵ بار دیگر به شهر محل زادگاهش بازگشت و او نیز راه پدرش را ادامه داد و به‌عنوان شهردار این شهر منصوب شد.
زندگی حرفه‌ای
آنیلی در سال ۱۸۹۸ در شهر تورین با بریکساریو دی کاچرانو ملاقات نمود، که در این دیدار وی طرح ساخت اتومبیل خود را با آنیلی مطرح کرد و از او خواست که به‌عنوان سرمایه‌گذار در این طرح مشارکت نماید.
در تاریخ ۱۱ ژوئیه ۱۸۹۹ آنیلی یکی از اعضای مؤسس شرکت فابریکانا ایتالیانا دی اتومبیلی تورینو که بعدها به‌اختصار فیات نام گرفت، بود. سرمایه نخستین وی در آغاز مبلغ ۴۰۰ دلار بود. یک سال بعد آنیلی به مدیرعاملی شرکت برگزیده شد و از سال ۱۹۲۰ نیز به‌عنوان رییس هیئت مدیره فیات منصوب گردید.
شرکت فیات در نخستین سال فعالیتش تنها ۲۴ دستگاه خودرو تولید نمود. در سال ۱۹۰۳ این کمپانی اولین سود خود را تجربه کرد و در این سال ۱۳۵ دستگاه تولید کرد، که این رقم در ۱۹۰۶ به ۱٫۱۴۹ دستگاه افزایش پیدا کرد.
در پی تبدیل شدن فیات به یک شرکت عمومی، سهام آن در بازار بورس ایتالیا عرضه شد و آنیلی اقدام به خریداری کلیه سهام این شرکت نمود و به این ترتیب، فیات کاملأ در اختیار خانواده آنیلی قرار گرفت. این شرکت امروزه کماکان در اختیار خانواده آنیلی و نوادگان جووانی آنیلی قرار دارد.
آنیلی در طول سالهای جنگ جهانی اول و سپس جنگ جهانی دوم شرکت فیات را مدیریت نمود و در سال ۱۹۴۵ اندکی پس از پایان جنگ جهانی دوم در سن ۷۹ سالگی درگذشت.
گردشگری در ایتالیا-کومو COMO
شهر کومو مرکز اداری استان کومو در ناحیه‌ی لمباردی است. ناحیه‌ی لمباردی یکی از ۲۰ ناحیه‌ی کل کشور ایتالیا است که در شمال این کشور واقع شده است. استان میلانِ ایتالیا هم در همین ناحیه‌ی لمباردی است و از همین رو شهر و استان کومو نیز فاصله‌ای نسبتاً اندک از میلان دارند.
نزدیکی این شهر به دریاچه کومو و کوه‌های آلپ موجب به وجود آمدن طبیعتی فوق‌العاده در اطراف آن شده و به همین دلیل در دهه های اخیر این شهر یکی از توریستی‌ترین شهرهای ایتالیا بوده است.
گردشگری
شهر کومو به دلیل نزدیکی به دریاچه کومو و کوه آلپ و وجود محل های هنری، کلیساها، باغ ها ، موزه ها، تئاتر ها، پارک ها و کاخ ها یک شهر گردشگری محسوب می شود که از تفریحات و جاذبه های آن می توان به موارد زیر اشاره نمود :
قایق سواری روی دریاچه کومو
قطعاً جذاب‌ترین جاذبه‌ی توریستی در شهر کومو دریاچه‌ی کومو و محیط زیبای اطراف آن است. یکی از بهترین کارهایی که به‌واسطه‌ی حضور این دریاچه‌ی زیبا در شهر کومو در ایتالیا می‌توان انجام داد قایق‌سواری روی آب‌های دریاچه‌ی کومو است. خوشبختانه شرکت‌های زیادی در آن ناحیه در راستای اجاره‌دادن قایق فعال هستند و بنابراین برای گشت‌وگذاری آبی روی آب‌های این دریاچه‌ی زیبا هیچ مانع و هیچ دشواری‌ای وجود ندارد.
قطعاً و بدون هیچ تردیدی قایق‌سواری روی آب‌های دریاچه‌ی کومو بهترین تفریح شهر کومو در ایتالیا برای اکثر گردشگران است.
کلیسای جامع کومو
کلیسای جامع کومو در مرکز شهر بدون تردید زیباترین ساختمان شهر از لحاظ معماری است. این کلیسا در قرن چهاردهم ساخته شده و به مریم مقدس اختصاص داده شده است. این کلیسا از معماری گوتیک بهره می‌برد و جالب آن که از قرن چهاردهم تا حدود قرن هجدهم تکمیل‌شدن کار ساخت آن به طول انجامیده است. نمای بیرونی این کلیسا، همانطور که در تصویر مشخص است، بسیار زیباست و از سنگ ساخته شده و نمای درون هم به سبب وجود نقاشی‌های تزئینی بسیار زیاد توانسته از زیبایی‌های چشمگیری برخوردار شود.
درون کلیسای جامع کومو طاق‌هایی مرتفع با حکاکی‌ها و نقاشی‌هایی زیبا وجود دارد و از همه زیباترشان طاق یا گنبد اصلی است که با آثارهنری طلاکاری شده، زیبایی‌ای بیش از سایر طاق‌ها و گنبدها دارد.
موزه باستان‌شناسی کومو
مناطق اطراف دریاچه‌ی کومو صرفاً در چند قرن اخیر مسکونی نشده‌اند، بلکه از دیرباز انسانها در این مناطق زندگی می‌کرده‌اند. موزه‌ی باستان‌شناسی کومو که در نزدیکی کلیسای جامع قرار دارد محل به‌نمایش درآمدن اشیایی است که از زندگی مردم قدیمی کومو جمع‌آوری شده‌اند و قدمت برخی از آنها حتی به دوران یونان باستان و قبل‌تر از آن بازمی‌گردد.
در این موزه جواهرات، مصنوعات، ماشین‌آلات کشاورزی و موارد دیگری در ارتباط با زندگی مردم کومو در حدود ۲۰۰۰ سال قابل مشاهده هستند.
موزه‌ی تاریخی Giuseppe Garibaldi
این موزه هم یک موزه‌ی تاریخی است که در نزدیکی موزه‌ی باستان‌شناسی واقع شده است. این موزه در درون از اتاق‌هایی مجلل و تزئینشده برخوردار است و در آن به نمایش زندگی سنتی ایتالیایی اقدام شده است. در این موزه بیشتر بر سبک زندگی ایتالیایی‌های قدیم تمرکز شده و از همین رو عمدتاً مبلمان، فرش، لباس و موارد این قبیل در آن قابل مشاهده هستند.
قطار کابلی
شهری کوچک در بالای کوه‌های اطراف دریاچه‌ی کومو وجود دارد که با نام Brunate شناخته می‌شود. تفریح خاصی که در ارتباط با رسیدن به این شهر کوچک وجود دارد استفاده از قطار کابلی است. در لبه‌ی شرقی دریاچه‌ی کومو یک قطار کابلی وجود دارد که در مسیر این شهر کوچک حرکت می‌کند. بالا رفتن با این قطار کابلی یکی از بهترین تفریحاتی است که گردشگران می‌توانند در شهر کومو در ایتالیا تجربه کنند. پس از رسیدن به Brunate از طریق قطار کابلی، می‌توان چشم‌اندازی عالی از دریاچه‌ی کومو و محیط اطراف آن در پیش چشم داشت. ضمناً در Brunate کافه‌ها و رستوران‌هایی هم هستند و همچنین فضا برای پیاده‌روی در مکانی طبیعی و زیبا به‌خوبی فراهم است.
بازدید از Villa Balbianello
تفریح دیگری که در نزدیکی شهر کومو ایتالیا می‌توان تجربه کرد، بازدید از ویلایی در دماغه‌ی Punta Balbianello در نزدیکی دریاچه‌ی کومو است. این ویلا با معماری باروک یکی از زیباترین ساختمان‌های آن منطقه است و گفته می‌شود در سده‌ی هجدهم ساخته شده است. خوشبختانه می‌توان وارد ویلا شد و از زیبایی‌های معماری آن لذت برد، اما جز این می‌توان به بالکن ویلا رفت و از آنجا چشم‌اندازی فوق‌العاده زیبا از دریاچه‌ی کومو در پیش چشم داشت.
ضمناً در همین دماغه یک مسیر پیاده‌روی عالی وجود دارد که از خلیج Lenno می‌گذرد و همزمان می‌توان در این مسیر از درختان سربه‌فلک‌کشیده‌ی بسیار زیبا هم لذت برد.
کلیسای Sant’Abbondio
این کلیسا یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای کل ایتالیا است. برخی می‌گویند که در قرن پنجم میلادی ساخته شده و برخی بر این باور هستند که ساختمان اصلی این کلیسا در قرن یازدهم ساخته شده، اما پس از آن بارها تغییراتی در آن ایجاد کرده‌اند و وجود همین تغییرات موجب شده که نقاشی‌ها و تزئینی‌های بسیار زیادی بر روی دیوارهای درونی این کلیسا از دوران‌های مختلف به یادگار بماند.
دریاچه کومو بسیار زیبا و دل‌انگیز است و وجود آن در نزدیکی شهر کومو رونق زیادی به گردشگری این شهر بخشیده است. خوشبختانه در اطراف این دریاچه می‌توان به پیاده‌روی پرداخت و با در نظر داشتن زیبایی‌های این دریاچه و نسیم خنکی که از آن می‌وزد، می‌توان گفت که پیاده‌روی در اطراف این دریاچه یکی از بهترین تفریحاتی است که هر گردشگر می‌تواند در طی سفر به کومو تجربه کند.
مشاهیر کومو
کومو زادگاه بسیاری از چهره‌های سرشناس از جمله کائسیلیوس شاعر (تا حدودی دارای ابهام) که در یک صده پیش از میلاد، نام آن توسط کاتولوس برده شده است و چهره‌های سرشناس‌تر مانند پلینیوس، پلینی کوچکتر، اینوسنت یازدهم، آلساندرو ولتا دانشمند و بسیاری دیگر است.
تاثیر مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته بر زندگی بشر امروز
صبا توانا
دبیر کمیسیون برندینگ
تعریف ژن:
همه چیز از ژن شروع می‌شود. واژه ژن برای بسیاری از مردم واژه‌ی غریبی است و حتی بعضی از افراد نسبت به ژن نگاه منفی دارند، زیرا این واژه را غالبا در توصیف ناهنجاری‌ها، معلولیت‌ها، بیماری‌های لاعلاج و امثال آن شنیده‌اند. حالا براستی، ژن چیست؟ کجاست؟ چه کارکردی دارد؟ مهندسان ژنتیک با ژنها چه می‌کنند؟
هر ژن، بخش کوچکی از ماده ژنتیک یا عامل فیزیکی وراثت یک موجود است. برای پی بردن به ماهیت ماده ژنتیکی
فقط کافی است که یک سلول را ازانسان یا هر موجود زنده دیگری جدا کنیم و ماده ژنتیکی همان یک سلول را بررسی کنیم تا به ویژگی تک تک سلول‌های تشکیل دهنده اش پی ببریم. به همین دلیل است که دانشمندان بر این اعتقاد هستند که هر کدام از سلول‌های بدن یک موجود زنده، اگر در شرایط جنینی قرار داده شود، می‌تواند به یک موجود کامل تبدیل شود. ژنها از نظر شیمیایی جزو مولکول‌های زیستی نسبتا ساده و بسیار فراوان هستند. تمام ژنها از نظر ترکیب اجزای شیمیایی کاملا مشابه هم هستند. یعنی ژن‌های یک ویروس از همان ترکیب شیمیایی تشکیل شده‌اند که ژن‌های بدن ما و سایر موجودات و همه ژنها شامل تکرارهایی از چهار مولکول حلقوی همراه با یک قند و یک گروه فسفاته هستند. تفاوت آنها فقط در ترتیب قرارگیری این چهار مولکول حلقوی است. با نگاهی به رویکرد و ماهیت ژنها و با توجه به تاثیرات عظیم مهندسی ژنتیک یا بیوتکنولوژی( زیست فناوری) میخواهیم در مورد این علم نوین و تاثیرات شگرف آن بر زندگی امروز بیشتر بدانیم.
تعریف مهندسی ژنتیک و چگونگی عملکرد آن:
مهندسی ژنتیک را می‌توان به طور کلی شامل تکنیک‌هایی دانست که باعث بروز یک صفت خاص در یک جاندار و یا منجر به تولید یک محصول به شیوه‌ای غیر از شیوه طبیعی می‌شود. جداسازی، خالص سازی، وارد کردن و تظاهر یک ژن خاص در یک میزبان از جمله این تکنیک‌ها هستند. از جمله کاربردهای مهندسی ژنتیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– در زمینه تولیدات کشاورزی می‌توان تولید گیاهان مقاوم در برابر آفت‌‌های گیاهی، خشکی آب و هوا و همچنین تولید گیاهان پر محصول را نام برد.
– به کمک علم ژنتیک امروزه می‌توان تنها با چند قطره خون جهش‌های ژنتیکی افراد را تشخیص داد و از تولد نوزادان با نقص ژنتیکی جلوگیری کرد.
– همچنین می‌توان به کاربرد آن در علوم پایه از جمله مکانیزم‌های همانند سازی DNA، چگونگی ساخته شدن و تغییرات پروتئین‌های داخلی یک سلول اشاره نمود.
تشخیص جهش‌های ژنتیکی با راهکاری فناورانه
امروزه می‌توان به کمک چند قطره خون جهش‌های ژنتیکی افراد را تشخیص داد. با این وجود فرد تنها با یک آزمایش به اطلاعات نهفته در تمامی ژن‌های خود دست می‌یابد.
بنا برگزارش پایگاه اطلاع رسانی بیوتکنولوژی ایران تولد نوزادان با نقص ژنتیکی در کشور آماری حدود ۵ درصد دارد. یعنی حدود ۵۰ هزار نفر و به دلیل ازدواج‌های خویشاوندی این آمار بیشتر از کشورهای غربی تخمین زده می‌شود. از این‌رو محققان و متخصصان کشور در این حوزه تلاش‌های موثری انجام دادند تا شاهد تولد نوزادان با نقص ژنتیکی نباشیم. «اگزومین» نامی است که برای آزمون تشخیصی که در آن «دی ان ای»بیماراستخراج وتوالی‌یابی می‌شود برگزیده‌اند و در آن تمامی نواحی کد کننده ژنها تنها در یک تست مورد بررسی قرار می‌گیرند و جهش‌های بیماری‌زا که در جمعیت به ندرت مشاهده شده‌اند کشف می‌شود. پیدا کردن علت این بیماری‌ها برای تصمیمات پزشکی هدفمندتر و پیشگیری از تولد فرزند بیمار حائز اهمیت است.
اگزومین» توسط یک شرکت دانش بنیان ایرانی با هزینه‌ای کمتر از نصف نمونه خارجی به مردم ارائه می‌شود و از نظر کیفیت با بهترین نمونه خارجی رقابت می‌کند. همچنین در فرآیند توسعه این تست که در کشور انجام شده از داده‌های ژنتیکی ۱۶۰ هزار نفر بهره گرفته شده و کیفیت نتایج با داده‌های مرکز پیشگام جهانی در این خدمت مقایسه شده است.
تاریخچه دانش
زیست‌فناوری در جهان و ایران
زیست فناوری
از نظر تاریخی قدمتی کهن دارد، اما بشر بی‌آنکه
بداند این پدیده چیست از میکروارگانیسم‌ها برای بهبود زندگی خود بهره می‌برد، مثلا
شیر را به ماست و قند را به الکل تبدیل یا از مخمر در فرآیندهای تخمیری استفاده می‌کرد.
بهتر است
بدانیم زیست‌فناوری نخستین‌بار در سال 1919 از سوی کارل ارکی «Karl
Ereky» به “مفهوم
کاربرد دانش‌های پزشکی و زیستی و اثر متقابل آن در فناوریهای ساخت بشر“
به‌کار برده شد. با کشف لویی پاستور علمی تحت عنوان میکروب شناسی در این حوزه
ایجاد شد و با کشف پنی‌سیلین توسط الکساندر
فلمینگ در زمان جنگ جهانی دوم این علم وارد حوزه مهندسی شد. پس از مشخص
شدن ساختمان دی ان ای توسط واتسون و کریک و پیشرفت مهندسی ژنتیک در سال 1970 میلادی بشر
قادر به دستکاری ژنتیکی شد.
در مورد
دستاوردهای این علم در کشور ما و علیرغم تحمیل تحریم‌های سالیان اخیر دانشمندان
ایرانی توانستند در حوزه‌ی تولید واکسن، داروهای زیستی و کشاورزی جایگاه درخشانی
در منطقه و جهان داشته باشند تا جایی که در سال 1385 کشور ایران توانست نخستین
داروی زیستی را به بازار عرضه نماید و در طی سالهای گذشته به طور متوسط هر سال 2
داروی جدید به فهرست داروها اضافه نماید. در حال حاضرایران پس از ژاپن بزرگترین
تولیدکننده داروهای زیستی بوده و از این نظر در منطقه خاورمیانه بدون رقیب می‌باشد
و تولید کننده بیش از 22 داروی زیست فناوری و صادرکننده حدود 17 نوع از آن به جهان
می‌باشد. لازم به ذکر است که بنا به گزارش ستاد توسعه‌ی زیست‌فناوری معاونت علمی و
فناوری ریاست جمهوری، صرفه جویی ارزی ناشی از تولید این داروها در کشور حدود یک
میلیارد دلار در سال برآورد شده است.
زیست فناوری و
کاربرد آن در حوزه‌های مختلف
واژه زیست
فناوری به مفهوم کاربرد علوم زیستی و اثر متقابل آنها در فناوری، به‌ویژه فناوریهای
نوین به کار برده می‌شود. در واقع زیست فناوری از همکاری تنگاتنگ چندین قلمرو علوم
و فنون که مهمترین آنها مهندسی ژنتیک است پدید آمده است. درحال‌حاضر زیست‌فناوری
کاربردهای فراوان و بسیار متنوعی در علوم و فنون اعم از صنعتی، پزشکی، داروسازی،
محیط‌زیست و کشاورزی پیدا کرده است، به نحوی که می‌توان آن را به‌عنوان یکی از
برجسته‌ترین نشانه‌های پیشرفت بشر در قرن حاضر به حساب آورد.
دستیابی به
فناوری (DNA) نوترکیب و انتقال ژن از یک موجود زنده به
دیگری، ظرفیت بهره‌گیری از این فناوری را به نحو فزاینده‌ای افزایش داده است. در
بسیاری از کشورها، زیست‌فناوری به‌عنوان علمی با ظرفیت سودآوری بالا شناخته می‌شود
و دولت‌ها سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این زمینه داشته اند و البته کشور ما ایران
با داشتن تنوع گسترده اقلیمی و جغرافیایی و منابع طبیعی اولیه در خشکی و دریا و
الگوی منحصربه‌فرد ژنتیکی در همه زمینه‌های انسانی، گیاهی و جانوری، از غنی‌ترین و
مناسب‌ترین کشورهای جهان برای دستیابی به فناوریهای حاصل از منابع زیستی است.
نهادهای متولی دانش زیست‌فناوری در ایران و عملکرد آنها
در کشور ما چندین سازمان و پژوهشکده وابسته به نهادهای دولتی و دانشگاهی در زمینه ارتقاء دانش زیست فناوری فعال هستندکه از جمله این نهادهای فعال یا حامیان دانش بیوتکنولوژی می‌توان به مراکز زیر اشاره نمود.
– مرکز ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران ( نهادی وابسته به جهاد دانشگاهی با رویکرد راه‌اندازی بانک سلول‌های انسانی، جانوری، مولکولی، گیاهی و میکروارگانیسم‌ها و همچنین طراحی و راه‌اندازی شبکه ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران )که با توجه به فعالیت‌های قابل قبول سالهای اخیر توجه سازمان جهانی بهداشت(WHO) را نیز به خود جلب کرده است.
§ وزارت صنایع
§ سازمان گسترش و نوسازی
§ وزارت بهداشت (در بخش معاونت دارو و غذا سیاست توجه به بیوتکنولوژی را در اولویت کاری خود قرار داده است).
§ معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت (در ایجاد شبکه‌های بیوتکنولوژی و پزشکی مولکولی فعال بوده است).
§ دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری (در ایجاد ارتباط با کشورهای خارجی و تسهیل در امر به‌کارگیری نیروی خارجی که موجب حذف دیوان سالاری برای شرکت‌ها و وزارتخانه‌های مرتبط با بیوتکنولوژی شده است).
استفاده از زیست فناوری برای ایجاد توسعه پایدار در کشور
بطور کلی توسعه پایدار با مفهوم سنتی توسعه که اصولاً بر محور رشد اقتصادی متمرکز شده است، تفاوتهای اساسی دارد. توسعه پایدار از حدود اقتصادی صرف فراتر رفته و عوامل اجتماعی اعم از تغذیه، بهداشت، شرایط زندگی و تمامی ابعاد فرهنگی و معنوی فردی مانند خلاقیت و کیفیت زندگی را در بر می‌گیرد.
گاهی بهره برداری‌های غیر اصولی نقش مهمی در از بین رفتن منابع زیستی دارند. بنابراین حفاظت و حمایت از منابع طبیعی کشور از ابزارهای کاربردی جهت رسیدن به توسعه پایدار برای استفاده از فناوریهای نوین به خصوص بیو تکنولوژی می‌باشد. از آنجا که کاربردهای بیوتکنولوژی در کلیة جنبه‌های زندگی بشر نقش آفرین شده است می‌توان حدس زد در آینده نزدیک کنار اکثر نامهای رایج در علوم و فنون یک کلمه « بیو » یا « بیوتک » هم اضافه شود، بی شک در آینده نیز گستره نفوذ این صنعت فراگیر و جایگاه و نقش آن در سرنوشت انسانها بیشتر خواهد شد. بنابراین بیوتکنولوژی می‌تواند ابزار مناسب و قدرتمندی برای دستیابی به توسعه پایدار در کشورها به شمار آید به طوریکه، دور ماندن از دستاوردها و توانمندی‌های این فناوری را می‌توان یکی از عوامل تضعیف استقلال ملی و وابستگی گسترده به سایر کشورها و عدم توسعه یافتگی دانست. در این مورد کشورهایی که با اقتصاد تک محصولی اداره می‌شوند در آینده دچار چالش‌های عظیمی خواهند شد که لطمات جبران ناپذیری به پایه‌های اقتصاد آنان وارد خواهد شد.
نگاهی به محصول تراریخته و ارتباط آن با زیست فناوری
اصلاح ژنتیکی از طریق انتقال ژن به انواع گونه‌های گیاهی و حیوانی توسط انسان برای ایجاد صفات مطلوب در آن گونه صورت می‌گیرد. در مورد گیاهان لازم به ذکر است بدون اصلاح ژنتیکی اغلب میوه‌ها و سبزیجات کنونی وجود نداشتند.
با وجود معیارهای تحریف‌شده در صنعت ارگانیک، این تصور که با دیدن علامت ارگانیک هیچ مشکلی برای محصول وجود ندارد ساده اندیشانه به‌نظر می‌رسد. یکی از این مشکلات امکان بیشتر وجود سم سرطان‌زا و بسیار خطرناک آفلاتوکسین در این محصولات است زیرا برخی از سموم و آفت‌کش‌ها در گیاهان ارگانیک بیشتر دیده می‌شوند. به عنوان مثال وجود فامونیسین‌های B1 و B2 در ذرت‌های ارگانیک ده برابر بیشتر از ذرت‌های غیر ارکانیک است. طبق شواهد و مطالعات در فرانسه، آلمان و اسپانیا 11.4 درصد محصولات ارگانیک به این سموم آلوده شده‌اند در صورتی‌که این نرخ برای گیاهان غیر ارگانیک تنها 3.5 درصد بود.
از سال 1996 که اولین محصولات تراریخته شامل ذرت، سویا و پنبه به بازار عرضه شد تا به امروز که انواع محصولات تراریخته با صفات مختلف تولید و به دنیا معرفی شده است، این محصولات هم چنان نقش اول محصولات کشاورزی را در دنیا ایفا می‌کنند.
جایگاه قانونی محصولات تراریخته در کشور
به لحاظ قانون گذاری و وضع مقررات مربوط به محصولات تغییر یافته ژنتیکی ( تراریخته ) ، جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهای پیشرو درجهان است. در سال ۱۳۸۲ مجلس شورای اسلامی الحاق جمهوری اسلامی ایران به پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا را تصویب و ایران رسما به معاهده بین المللی ایمنی زیستی پیوست. به دنبال الحاق ایران به پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا، تدوین قانون ایمنی زیستی آغاز و سرانجام در سال ۱۳۸۸ این قانون به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. از دیگر سازوکارهای قانونی مرتبط با محصولات تراریخته مرجعیت ملی ایمنی زیستی ( National Focal Point ) و تشکیل اتاق تهاتر ایمنی زیستی ( Biosafety Clearing Room ) ذیل مسئولیتهای مرجع ملی ایمنی زیستی مطابق پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا است.
آخرین وضعیت جهانی محصولات تراریخته
طی ۲۲ سال تولید تجاری محصولات تراریخته ( ۲۰20-۱۹۹۶ ) ، آمار و مستندات مبین آن بود که این محصولات سود قابل توجهی در زمینه‌های زراعی، زیست محیطی، اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی برای کشاورزان و به طور فزاینده برای مصرف کنندگان داشته اند. طی این دوره ۲5 ساله، در مجموع ۳۴/ ۲ میلیارد هکتار از اراضی زراعی جهان به محصولات تراریخته اختصاص یافت که از این مقدار ۹۹/ ۱ میلیارد هکتار به سویای تراریخته، ۶۹۸ میلیون هکتار به ذرت تراریخته، ۳۶۴ میلیون هکتار به پنبه تراریخته و ۱۴۰ میلیون هکتار به کلزای تراریخته اختصاص داشته است. بالغ بر ۱۸ میلیون کشاورز که بیش از ۹۰ درصد آنها کشاورزان خرده پا بوده اند در بیش از ۳۰ کشور جهان، مزایای متعدد کشت محصولات تراریخته را در این ۲۲ سال تایید کرده اند.
مزایا و ویژگی‌های تولید محصولات تراریخته:
· افزایش بهروری که به تامین غذا، تغذیه و فیبر جهانی کمک می‌کند.
· خودکفایی بیشتر به ازای سطح ثابت زمین‌های کشاورزی
· جلوگیری از جنگل زدایی و حفاظت از تنوع زیستی
· کاهش اثرات مرتبط با تغییرات آب و هوایی
· بهبود وضعیت اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی کشاورزان
چالش محصولات تراریخته و امنیت غذایی بشر
اخیرا یک تحلیل جهانی با تاکید بر نتایج ۱۴۷ مطالعه انجام‌شده در ۲۰ سال گذشته تایید کرد که فناوری مهندسی ژنتیک و گیاهان تراریخته به طور متوسط باعث کاهش ۳۷ درصدی مصرف آفت‌کش‌ها، افزایش ۲۲ درصدی عملکرد محصول و افزایش ۶۸ درصد سود کشاورزان شده است. اما همزمان با این تحقیقات و همچنین پیشرفت و توسعه مهندسی ژنتیک در کشور بحث‌هایی در خصوص منع استفاده از محصولات تراریخته در سایر کشورها و به ویژه کشورهای توسعه یافته مطرح می‌شود. بحث‌هایی که به نظر نمی‌رسد منطقی و باپایه علمی و تحقیقاتی باشند
با توجه به مزایای محصولات تراریخته برای امنیت غذایی، محیط زیست پایدار، افزایش درآمد کشاورز و سلامت مصرف محصولات تراریخته، امید است با تولید تجاری گیاهان تراریخته در کشور بخصوص ارقام تراریخته مقاوم به خشکی و شوری شاهد افزایش تولید و امنیت غذایی و کاهش واردات محصولات کشاورزی در آینده باشیم.
بر اساس پیش بینی‌های بسیاری از متخصصین و صاحب نظران از جمله انجمن بین المللی علم و توسعه، جمعیت جهان در سال 2050 به 11 میلیارد نفر خواهد رسید و میزان تولیدات مواد غذایی در آن زمان باید به سه برابر مقدار کنونی افزایش یابد که بدون فناوری زیستی میسر نخواهد بود.
منابع:
· نشریه مهندسی بیوشیمی
· پایگاه اینترنتی ساینس دایرکت (ScienceDirect)
· پایگاه خبری ایرنا
· پایگاه اطلاع رسانی بیوتکنولوژی ایران
· کتاب فناوری بومی محصولات تراریخته نوشته دکتر جعفر ذوالعلی و سمیرا کهک
مسئول دفتر ریاست و دبیرکل اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران و ایتالیا
پژوهشگاه رویان
رحیم توسلیان
مدیر روابط عمومی پژوهشگاه رویان
از آنجا که پژوهشگاه رویان به عنوان یکی از مراکز علمی موفق در ایران، تاثیر بشیار مثبتی در جنبه های مختلف درمانی از جمله درمان ناباروری زوجین، سلول درمانی و پیشگیری و خدمات مختلف به بیماران دیابتی داشته است، در این مقاله به شرح مختصری از تاریخچه و علل موفقیت این پژوهشگاه نمونه که از افتخارات کشور عزیزمان ایران می باشد می پردازیم.
تاریخچه تاسیس پژوهشگاه رویان
29 سال پیش در هشتم خرداد ماه سال ۱۳۷۰ مرکز جراحی محدود رویان با هدف ارائه خدمات درمانی به زوج‌های نابارور و پژوهش و آموزش در زمینه علوم باروری و ناباروری توسط زنده‌یاد دکتر سعید کاظمی آشتیانی و گروهی از پژوهشگران و همکارانش در جهاد دانشگاهی علوم پزشکی ایران تاسیس شد. مرکزی هم‌اکنون در آستانه سی سالگی خود به یکی از قطب‌های مهم پزشکی تولیدمثل و تحقیقات سلول‌های بنیادی در منطقه و جهان تبدیل شده است.
پژوهشگاه رویان از جمله معدود مراکز تحقیقاتی ایران است که به دلیل پژوهش‌های بنیادی در مرزهای دانش و دستاوردهایی چون دستیابی به توان تولید سلول‌های بنیادی جنینی انسان و تولید نخستین حیوانات شبیه سازی شده نامش در میان ده کشور پیشرفته صاحب این فناوری‌ها ثبت شده است. برگزاری کنگره و جشنواره بین‌المللی رویان در حوزه پزشکی تولیدمثل و سلول‌های بنیادی نیز همواره مورد توجه مجامع علمی و رسانه‌های خارجی بوده و به موازات این موفقیت‌های علمی در بعد کاربردی و ارائه خدمت به بیماران هم تحولی جدی در زمینه درمان ناباروری در کشور ایجاد کرده و تاکنون نزدیک به سی‌هزار زوج ایرانی و خارجی مستقیما از نتایج تحقیقات و خدمات آن بهره‌مند شده‌اند.
این پژوهشگاه هم‌اکنون فعالیت‌های پژوهشی خود را در قالب سه پژوهشکده علوم تولیدمثل؛ زیست‌شناسی و فناوری سلول‌های بنیادی و زیست‌فناوری دنبال کرده و همچنین از طریق سه مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری، مرکز سلول‌درمانی و مرکز پیشگیری و کنترل دیابت خدمات خود را به بیماران ارائه می‌کند.
پژوهشگاه رویان تاکنون چندین شرکت دانش بنیان تاسیس کرده و تعدادی از هسته‌های فنّاور و کسب‌وکارهای نوپا را نیز پشتیبانی و حمایت می‌کند.
تولد گوساله شبیه سازی شده در پژوهشگاه رویان
بررسی علل موفقیت پژوهشگاه رویان
شاید یکی از مهمترین علت‌های موفقیت رویان که مرهون تفکر و مدیریت کم‌نظیر موسس و بنیانگذار آن زنده‌یاد دکتر کاظمی است را بتوان قرار دادن پژوهش در کنار درمان و ارائه خدمات به بیماران و اهمیت دادن به این موضوع عنوان کرد. درست است که مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری رویان یکی از اولین مراکز ارائه دهنده این خدمات در کشور بوده است اما هم‌اکنون بیش از هفتاد مرکز درمان ناباروری در کشور به ارائه این خدمات مشغول هستند. وجه ممتاز پژوهشگاه رویان این بوده که در حد ارائه خدمات درمانی متوقف نمانده و با پژوهش در این زمینه‌ها و استفاده از دستاوردهای این پژوهش‌ها در درمان همیشه پیشگام بوده است.
از سوی دیگر، پژوهشگاه رویان به مقوله آموزش نیز همواره به عنوان یکی از از ارکان اصلی در کنار دو رکن درمان و پژوهش توجه داشته است. بخشی از تعاملات بین‌المللی پژوهشگاه رویان با دیگر مراکز تحقیقاتی دنیا از این رهگذر شکل گرفته‌اند. پژوهشگاه رویان برگزارکننده یک کنگره و جشنواره بین‌المللی به مدت بیست سال بوده است. تبادل دانشجو و انجام طرح‌های پژوهشی مشترک با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی معتبر دنیا، بخشی از این دستاوردهاست.
در بخش ارائه خدمات درمانی نیز سال‌هاست زوج‌های نابارور برای درمان از دیگر کشورها به این مرکز مراجعه می‌کنند.
مراسم پایانی هفدهمین کنگره بین‌المللی رویان- شهریور ماه 95
اقدامات پژوهشگاه رویان در خصوص ویروس کرونا
به دنبال اعلام عمومی شیوع عفونت ویروس کووید 19 در کشور پژوهشگاه رویان در راستای رسالت اجتماعی خود اقداماتی را طراحی و اجرا کرد.
در حوزه تشخیصی، پژوهشگاه رویان با تأمین فضا و امکانات، یک آزمایشگاه تشخیص طبی ویروس کرونا در فضایی دور از ساختمان اصلی و با رعایت کلیه پروتکل‌ها بهداشتی و حفاظتی راه‌اندازی کرد. در این مرکز به جز کیت‌های تست مولکولی تامین شده توسط انیستیتو پاستور، مابقی هزینه‌ها با کمک خیّرین و پژوهشگاه تامین شده است و تاکنون بیش از 6500 تست انجام شده است.
در حوزه درمانی، با هدف استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان مشکلات حاد ریوی پروژه‌های زیر با مشارکت پژوهشکده سلول‌های بنیادی پژوهشگاه رویان، مراکز درمانی تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ، شرکت دانش‌بنیان سل‌تک‌فارمد و شرکت دانش‌بنیان فنّاوری بن‌یاخته‌های رویان در حال انجام است:
الف) فاز اول و دوم کارآزمایی بالینی سلول‌های بنیادی مزانشیمی برای درمان عوارض ARDS عفونت ویروس کووید 19
ب) بررسي ایمنی تزریق سلول‌های كشنده ذاتي (Natural Killer Cells) فعال‌شده از دهنده خویشاوند در مبتلایان به nCOVID-19
محققین پژوهشگاه رویان در حال آزمایش
انرژی هسته‌ای؛ ساختار، کاربرد و پتانسیل‌های بالقوه آن در ایران
امروز جهان علاوه بر بحران‌های اقتصادی و امنیتی با یک بحران بسیار جدی دیگر نیز رو به رو است. بحران انرژی از آن جهت که تاثیر مستقیمی بر میزان رفاه، نرخ تولیدات اقتصادی و حتی امنیت داخلی کشورها دارد بسیار مورد اهمیت کشورهای جهان قرار گرفته است. با توجه به تجدید ناپذیر بودن منابع انرژی همچون سوخت‌های فسیلی، نگرانی‌های زیست محیطی و ازدیاد جمعیت گزینه استفاده از راکتورهای هسته‌ای برای تامین برق بسیار مطلوب به نظر می‌رسد چرا که یک منبع انرژی قابل اطمینان و مقرون به صرفه است.
هم‌اکنون بیش از ۴۳۰ نیروگاه هسته‌ای در جهان فعال می‌باشند و انرژی برخی کشورها مانند فرانسه عمدتاً از برق هسته‌ای تأمین می‌شود. مقدار انرژی مصرفی در ایالات متحده که یک کشور صنعتی پیشرفته است، بین سالهای ۱۹۲۰ تا ۱۹۷۰ با ضریبی حدود۴۰ درصد افزایش یافته است. این بدان معنی است که طی 50 سال گذشته ، مقدار مصرف انرژی تقریبا هر ۱۰ سال دو برابر شده است. با اینکه هنوز منابع زغال سنگ و نفت بمقدار متنابهی وجود دارد و علیرغم کوشش‌های بیشتر برای استفاده محتاطانه و صرفه جویانه از انرژی، باز هم بشر به منابع انرژی جدیدی نیاز دارد که طبق تحقیقات و تجربیات دانشمندان در سالهای اخیر بنظر می‌رسد انرژی حاصل از شکافت هسته (و در درازمدت، از همجوشی) می‌تواند این نیاز را مرتفع سازد.
تاریخچه
اولین انرژی کنترل شده ناشی از شکافت هسته در دسامبر ۱۹۴۲ توسط اتو هان (به آلمانی Otto Hahn) به دست آمد. با ساخت و راه اندازی یک پیل (دستگاهی که نیروی حاصل از فعل و انفعال شیمیایی را به صورت الکتریسیته جاری در می‌آورد) از آجرهای گرافیتی، اورانیوم و سوخت اکسید اورانیوم با موفقیت به نتیجه رسید. این پیل هسته‌ای، در زیر میدان فوتبال دانشگاه شیکاگو ساخته شد و اولین رآکتور هسته‌ای فعال بود.
کشف انرژی هسته‌ای در جریان جنگ جهانی دوم صورت گرفت و اکنون برای شبکه برق بسیاری از کشورها هزاران کیلو وات تهیه می‌کند . بحران انرژی بر اثر بالارفتن قیمت نفت در سال ۱۹۷۳ استفاده از انرژی شکافت هسته‌ای بیشتر وارد صحنه کرد. در حال حاضر دولت‌های اروپایی انرژی هسته‌ای را تنها انرژی می‌دانند که می‌تواند در اکثر موارد جایگزین نفت شود. استفاده از انرژی شکافت هسته‌ای که بر روی یک ماده قابل احتراق کانی که بصورت محدود پایه‌گذاری می‌شود. برای سایر کشورها خطرات بسیار دارد در حال حاضر تولید الکتریسته با استفاده از شکافت هسته‌ای کنترل شده به میزان زیادی توسعه یافته و مورد قبول واقع شده است. تولید انرژی هسته‌ای در کشورهای توسعه یافته بخش مهمی از طرح انرژی ملی را تشکیل می‌دهد.
کارکرد حرارتی انرژی هسته‌ای
گرمای حاصل از واکنش هسته‌ای در محیط رآکتور هسته‌ای تولید و پرداخته می‌شود. رآکتورهای هسته‌ای دستگاه‌هایی هستند که در آنها شکافت هسته‌ای کنترل شده رخ می‌دهد. راکتورها برای تولید انرژی الکتریکی و نیز تولید نوترون‌ها به کار می‌روند. اندازه و طرح راکتور بر حسب کار آن متغیر است. به عبارتی در طی مراحلی در راکتور این گرما پس از مهارشدن انرژی آزاد شده واکنش هسته‌ای تولید و پس از خنک‌سازی کافی با آهنگ مناسبی به خارج منتقل می‌شود. گرمای حاصله آبی را که در مرحله خنک سازی به عنوان خنک‌کننده به کار می‌رود را به بخار آب تبدیل می‌کند. بخار آب تولید شده ، همانند آنچه در تولید برق از زغال سنگ، نفت یا گاز متداول است، به سوی توربین فرستاده می‌شود تا با راه‌اندازی مولد، توان الکتریکی مورد نیاز را تولید نماید. در واقع رآکتور همراه با مولد بخار، جانشین دیگ بخار در نیروگاه‌های معمولی شده است.
مزیت انرژی هسته‌ای بر سایر انرژی‌ها
بر خلاف آنچه که رسانه‌ها در مورد خطرات مربوط به حوادث رآکتورها و دفن پسماندهای پرتوزا مطرح می‌کنند از نظر آماری خطرات ناشی از تکنولوژی هسته‌ای به مراتب کمتر از مرگ‌های ناشی از سوختن زغال سنگ جهت تولید برق است. در سرتاسر جهان تعداد نیروگاه‌های هسته‌ای فعال حدود ۴۱۹ واحد می‌باشد که قادر به تولید بیش از ۳۲۲ هزار مگاوات توان الکتریکی که بیش از ۷۰ درصد این نیروگاه‌ها در کشور فرانسه و حدود ۲۰ درصد آنها در آمریکا قرار دارند.
ساختار رآکتور
با وجود تنوع در رآکتورها، تقریبا همه آنها از اجزای یکسانی تشکیل شده‌اند. این اجزا شامل سوخت، پوشش برای سوخت، کندکننده نوترون‌های حاصله از شکافت، خنک کننده‌ای برای حمل انرژی حرارتی حاصله از فرآیند شکافت و ماده کنترل کننده برای کنترل نمودن میزان شکافت می‌باشد.
انواع رآکتور
رآکتورهای حرارتی ،بر حسب مصرف سوخت به راکتورهای سوزاننده، مبدل و زاینده ، بر حسب نوع سوخت به راکتورهای اورانیوم طبیعی ، راکتورهای اورانیوم غنی شده با ۲۳۵U راکتور مخلوطی Be) ، بر حسب خنک کننده به راکتورهای گاز (CO۲ مایع (آب ، فلز) ، بر حسب فاز سوخت کند کننده‌ها به راکتورهای همگن ، ناهمگن و بالاخره بر حسب کاربرد به راکتورهای قدرت ، تولید نوکلید و تحقیقاتی تقسیم می‌شوند.
کاربردهای‌رآکتورهای‌هسته‌ای
راکتورها انواع مختلف دارند برخی از آنها در تحقیقات ، بعضی از آنها برای تولید رادیو ایزوتوپ‌های پرانرژی برخی برای راندن کشتی‌ها و برخی برای تولید برق به کار می‌روند.
دوگروه اصلی راکتورهای هسته‌ای بر اساس تقسیم بندی کاربرد آن، راکتورهای قدرت و راکتورهای تحقیقاتی هستند. راکتورهای قدرت مولد برق بوده و راکتورهای تحقیقاتی برای تحقیقات هسته‌ای پایه ، مطالعات کاربردی تجزیه‌ای و تولید ایزوتوپها مورد استفاده قرار می گیرند.
نیروگاه‌هسته‌ای
نیروگاه هسته‌ای یک نیروگاه الکتریکی است که از انرژی تولیدی شکست هسته اتم اورانیوم یا پلوتونیم استفاده می‌کند. اولین جایگاه از این نوع در ۲۷ ژوئن سال ۱۹۵۸ در شوروی سابق ساخته شد. که قدرت آن ۵۰۰۰ کیلو وات است.به دلیل شکست سوخت هسته‌ای اساسا گرما تولید می‌کند، از گرمای تولید شده راکتورهای هسته‌ای برای تولید بخار استفاده می‌شود. از بخار تولید شده برای به حرکت در آوردن توربینها و ژنراتورها که نهایتا برای تولید برق استفاده می‌شود.
· بمب‌های‌هسته‌ای
این نوع بمب‌ها تا کنون قوی‌ترین و مخرب‌ترین بمب‌های حال حاضر جهان محسوب می‌شوند. دارندگان این نوع بمب ها جزو قدرتهای هسته‌ای جهان محسوب می‌شود.
· سوخت هسته‌ای
در نیروگاه هسته‌ای از این نوع سوخت جهت تولید انرژی هسته ای و راه اندازی ژنراتورها و موتورها و دیناموها استفاده می شود.در صنایع نظامی کاربرد وسیعی داشته و در ساخت مهمات و تسلیحات پرقدرت از جمله انواع چاشنی ها ، راکت ها ، نارنجک ها ، زیر دریایی‌های هسته ای ، سفینه‌های فضایی ، موشکهای دور برد و بمب‌های هسته ای استفاده فراوان می شود.
توسعه فناوری هسته‌ای در ایران
علیرغم تحریم‌های اعمال شده علیه کشور طی سالهای اخیر، محققان حوزه هسته‌ای علاوه بر توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای توانسته‌اند این فناوری را در حوزه‌های پزشکی، کشاورزی و رفع آلودگی‌های میکروبی وارد کنند؛ به گونه‌ای که ایران در حوزه پزشکی هسته‌ای موفق به تولید رادیو داروها برای تشخیص و درمان انواع سرطان‌ها شده است و در حوزه کشاورزی هسته‌ای نیز کشورمان توانسته عمر ماندگاری محصولات کشاورزی را با استفاده از پرتودهی افزایش دهد که این امر زمینه توسعه صادرات محصولات کشاورزی را فراهم می‌کند.
انرژی هسته‌ای در دسته انرژی‌های نیمه پاک و غیرقابل تجدید تقسیم‌بندی می‌شود؛ چراکه زباله‌ها و پسمانده‌های آن هزاران سال در محیط زیست باقی می‌ماند. فناوری هسته‌ای نیز امکان تبدیل اورانیوم طبیعی از طریق شکاف اتم، به اورانیوم غنی شده را مهیا می‌نماید.
این فناوری علاوه بر تولید انرژی در حوزه‌های پزشکی، غذایی، صنعتی، تجاری و کشاورزی کاربردهای وسیعی دارد از این رو می‌توان از این فناوری در دفع حشرات و آفات و جلوگیری از جوانه زدن سیب زمینی تا تولید رادیو داروها و تصویربرداری‌های هسته‌ای، بهره برد.
مزایای استفاده از تشعشعات هسته‌ای
· پزشکی:
در پزشکی تشعشعات هسته‌ای کاربردهای زیادی دارند که اهم آنها عبارتند از:
-رادیوگرافی
-گامااسکن
-رادیوبیولوژی
-استریلیزه کردن هسته‌ای و میکروب زدایی وسایل پزشکی با پرتوهای هسته‌ای
· کشاورزی
– تشعشعات هسته‌ای کاربردهای زیادی در کشاورزی دارد که مهمترین آنها عبارتست از:
– موتاسیون (تغییر ژنتیکی) هسته‌ای ژنها در کشاورزی
– کنترل حشرات با تشعشعات هسته‌ای
– جلوگیری از جوانه زدن سیب زمینی با اشعه گاما
– انبار کردن میوه‌ها
· صنعت
در صنعت کاربردهای زیادی دارد، از جمله مهمترین آنها عبارتند از:
–نشت‌یابی با اشعه
–دبی سنجی پرتویی (سنجش شدت تشعشعات ، نور و فیزیک امواج)
–سنجش پرتویی میزان سائیدگی قطعات در حین کار
–سنجش پرتویی میزان خوردگی قطعات
–چگالی سنج موادمعدنی با اشعه
–کشف عناصر نایاب در معادن.
دستاوردهای هسته‌ای ایران
1-دستگاه شتاب‌دهنده خطی
این دستگاه امکان برخورداری از رادیوتراپی را مهیا می‌سازد که در درمان سرطان‌ها کاربرد ویژه‌ای دارد. در حال حاضر از سه روش “جراحی”، “شیمی‌درمانی” و “رادیوتراپی” برای درمان سرطان استفاده می‌شود و استفاده از “رادیوتراپی” یکی از معمول‌ترین روش‌های درمان این دسته از بیماران است که برای استفاده از این روش درمانی نیازمند استفاده از دستگاه‌های شتاب دهنده خطی هستیم.
این دستگاه برای پرتو درمانی بیماران سرطانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. فناوری ساخت این دستگاه تاکنون در انحصار کشورهای “آمریکا” ،”انگلیس” و “چین” بوده است و ایران چهارمین کشور صاحب این تکنولوژی به شمار می‌رود.
2– رادیو دارو
-رادیودارو ایتریم۹۰ میکروسفر (Y-90 Resin Microspheres)
سرطان کبد یکی از کشنده‌ترین سرطان‌های گوارشی است و در حال حاضر جزء ۶ سرطان شایع در مردان است و طبق گزارش‌ها در حدود ۲۰۰ نفر در سال به سرطان کبد مبتلا می‌شوند. بیماران سرطان کبد اولیه و متاستاتیک که قابل عمل جراحی نیستند توسط رادیودارو نزدیک به ۵۰ تا ۶۰ درصد امید به حیات مجدد پیدا کرده و به کیفیت بسیار بهتری از زندگی دست پیدا می‌کنند.
فاز آزمایشگاهی و پیش بالینی آن با موفقیت به اتمام رسیده و درحال طی مراحل فاز بالینی با همکاری دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران و شیراز است. این رادیودارو تا به حال بر روی ۱۲ بیمار مبتلا به سرطان کبد تست شده و در حال ادامه فاز بالینی است.
–تکنیتیوم-m۹۹
تکنیتوم-۹۹ یک رادیوایزوتوپ پر مصرف در پزشکی هسته‌ای با نیمه عمر رادیوایزوتوپ تکنیتیوم-۹۹m حدود ۶ ساعت است.از این رادیو دارو در مراکز درمانی هسته‌ای به عنوان عامل‌های تصویربرداری تشخیصی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
-رادیو داروی مولیبدن ۹۹ – تکنسیم M۹۹
این ماده دارویی در تشخیص بسیاری از بیماری‌ها از جمله بیماری‌هایی که نیاز به اسکن از ماهیچه‌های قلبی، مغز استخوان، غدد بزاقی، تیروئید، پاراتیروئید، شش‌ها، کبد و کلیه دارند،کاربرد دارد.
–رادیو دارو FDG
این رادیو دارو برای تصویربرداری پت مورد استفاده قرار می‌گیرد. فلوئور –۱۸ بعد از نشاندار سازی با دی اکسید گلوکز و تولید رادو FDG برای مطالعات قلبی، مغزی و برای تشخیص بیماری سرطان به ویژه سرطان‌های ریه، کلون، رکتوم، تومورهای سر و گردن و تیروئید بهره برداری می‌شود.
برخی دیگر از رادیو داروهای تولید شده به این شرح است:
3-توکامک
توکامک (Tokama) یا خورشید که نام نوعی دستگاه است که کار آن محصورسازی پلاسما است و برای ایجاد تعادل پایدار پلاسما بر مبنای محصورسازی مغناطیسی برای دستیابی به تولید انرژی هسته‌ای از طریق روش گداخت هسته‌ای طراحی شده است.
4–تولید اکسیژن ۱۸ با خلوص ۹۷
اکسیژن ۱۸ یک ماده استراتژیک برای تولید FDG مورد استفاده در دستگاه تصویربرداری “پت اسکن” در حوزه پزشکی است. دانش فنی ساخت این ماده در اختیار ۵ کشور دنیا قرار داشت که ایران نیز در زمره کشورهای صاحب این فناوری قرار گرفته است.
این ماده تاکنون به کشور وارد می‌شد ولی محققان کشور توانستند این ماده را با خلوص ۹۷ درصد تولید کنند.
5–باتری هسته‌ای
امتیاز ویژه باتری‌های هسته‌ای که در کشور تولید شده، عمر طولانی و پیوسته به صورت مستقل بدون نیاز به دسترسی شارژ مجدد تعمیر و نگهداری است.
این مولدها بسیار منعطف بوده و قابلیت عملکرد در محدوده وسیعی از دما،فشار زیرآب و فضا و محیط‌های دور از دسترس دارد محدوده تولید توان آن تا ۵۰۰ وات و توان مخصوص از سه تا ۳۰ وات بر کیلوگرم است.
6–شناساگرهای ایزوتوپی در محیط‌های آبی
لزوم بومی سازی فناوری ساخت تجهیزات اندازه گیری ایزوتوپ‌های پایدار با استفاده از تکنیک‌های لیزر، از جمله نیازهای مبرم مراکز علمی و تحقیقاتی، سازمان زمین شناسی، صنعت نفت بوده است. شناساگرهای ایزوتوپی در دنیا کاربردهای گسترده‌ای در مطالعات هیدرولوژی، هواشناسی، اکتشاف، نفت، زمین شناسی و آتشفشان‌ها، پزشکی و باستان شناسی دارد.
7-دستگاه شیرین سازی آب
شیرین‌سازی آب شور دریا از دیگر مزایای فناوری هسته‌ای است. می‌توان به هر واحد نیروگاه اتمی هزار مگاواتی، یک واحد شیرین‌سازی آب شور به ظرفیت صد هزار متر مکعب در روز متصل کرد و آب شور را از دریا به‌وسیله پمپ به واحد شیرین‌سازی آب شور هدایت کرد. در این واحد، از حرارت تولیدشده به‌وسیله رآکتور برای تقطیر کردن آب استفاده می‌شود. آب تقطیر شده پس از طی مراحلی به آب آشامیدنی تبدیل می‌شود.
8-سانتریفیوژ “دکانتر“
دستگاه سانتریوفیوژ “دکانتر” در بسیاری از صنایع از جمله صنایع نفت، پتروشیمی، معدنی، آب و فاضلاب، کارخانجات کاغذ برای جداسازی مایع از مایع و یا جامد از سوسپانسیون استفاده می‌شود. این نوع سانتریفیوژها برای جداسازی جامدات در حجم بالا و به صورت پیوسته استفاده می‌شود همچنین از آنها برای شستشو و خشک کردن مواد جامد در صنایع متنوع استفاده می‌شود و می‌تواند در تصفیه گل حفاری به کار برود.
9-سامانه‌های گاما با کاربرد در حوزه‌های کشاورزی و پزشکی
با استفاده از پرتودهی گاما، می‌توان عمر ماندگاری محصولات باغی به ویژه مرکبات را افزایش و ضایعات میوه را کاهش داد و زمان بیشتری برای بازاریابی و صادرات این محصول به بازارهای بین‌المللی برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان فراهم کرد. حفظ طعم و تازگی میوه‌ها به ویژه مرکبات از دیگر مزایای کاربرد انرژی هسته‌ای در کشاورزی است. مجموعه پرتوفرآوری مستقر در تهران مجهز به سیستم پرتودهی گاما بوده و مسئولیت سترون سازی و رفع آلودگی میکروبی به روش پرتودهی را برای محصولات پزشکی، بهداشتی، گیاه داروها و ادویه جات عهده دار است و در راستای کنترل کیفی خدمات خود از آزمایشگاه‌های میکروبیولوژی، پلیمر، مواد غذایی و دزیمتری بهره گیری می‌کند.
سامانه گامای بناب نیز دارای آزمایشگاه‌های مجهز دزیمتری، میکروبیولوژی و پلیمر است و با توجه به استفاده از تکنولوژی‌های جدیدتر نسبت به سامانه گامای تهران، امکان ظرفیت پرتودهی بالاتر و پرتودهی در حالت‌های مختلف و دزهای پایین‌تر نیز وجود دارد. این سامانه باهدف سترون‌سازی محصولات پزشکی یک بارمصرف، افزایش زمان نگهداری محصولات غذایی و کاهش آلودگی مواد راه‌اندازی شده است.
ایران و انرژی هسته ای ؛ نویسندگان : عبدالمجید اشکوری – محمدعلی روزبهانی ؛
«تاریخچه انرژی هسته ای در ایران و جهان». نویسنده. حسین روحانی صدر
www.aeoi.org.ir
www.wikipedia.org
برنامه های فضایی ایران
برنامه فضایی کشورمان علیرغم همه موانع و تحریم‌ها با همت مهندسان متعهد کشورمان تا کنون از روند مناسبی در بخشهای مختلف صنعت هوا فضا و ماهواره، برخوردار بوده و مراحل آن سریع‌تر از بسیاری از کشورهای پیشتاز در عرصه فضایی جهان به پیش می‌رود. امید است با توسعه روز افزون فناوریهای ماهواره‌ها در کشور که به ساخته شدن سریع‌تر تعداد کافی از نمونه‌های مورد نیاز از آنها منجر می‌شود، ماهواره‌برهای بهتر و توانمندتری نیز در دسترس قرار گرفته (مثلاً ماهواره‌برهایی با قابلیت قرار دادن چند ماهواره در فضا در هر بار پرتاب) و در مجموع برنامه فضایی کشور با اراده سیاسی و توجه اعتباری بیشتر، از سرعت مطلوب‌تری و نتایج عملیاتی برخوردار شود.
طی سالهای گذشته و در راستای استفاده صلح آمیز از فضا و بهره‌مندی متخصصان کشور در زمینه‌های گوناگون از اطلاعات ماهواره‌ای، برنامه فضایی کشور ساخت و پرتاب و عملیاتی کردن ماهواره‌های مختلفی را در دستور کار خود داده است. بدیهی است ضمن کسب تجارب علمی و فناوریهای لازم باید آزمایشات واقعی نیز برای کسب اطمینان از عملکرد سامانه‌هایی که در کاربری ماهواره‌های بزرگ و سنگین به کار می‌روند به انجام برسد که این کار با بهره‌گیری از ماهواره‌های کوچک و در مدارهای پایین اجرا می‌شود.
ماهواره چیست؟
ماهواره وسیله‌ای ساخت انسان است که به فضا فرستاده می‌شود تا در مدار مشخصی مانند ماه دور زمین حرکت کند. ماهواره‌ها همانند آیینه‌هایی غول‌آسا در فضا هستند که می‌توان از آنها برای انتقال تصاویر تلویزیونی، تماس‌های تلفنی و اطلاعات اینترنتی از یک نقطه از زمین به نقطه دیگر با سرعت نور استفاده نمود. ماهواره محفظه‌ای فلزی به شکل کره، استوانه یا مخروط است. پوشش فلزی ماهواره‌ها باید بسیار مقاوم باشد، زیرا این وسیله نوسانات حرارتی شدیدی را باید تحمل کند.
هر چه ارتفاع مدار حرکت ماهواره از زمین بیشتر باشد، ماهواره تا مدت طولانی‌تری در مدار باقی می‌ماند. اما عوامل گوناگونی سبب می‌شوند که ماهواره به تدریج متوقف شود و در نهایت بر اثر عبور از لایه‌های ضخیم‌تر جو و اصطکاک با آنها کاملاً بسوزد و از میان برود.
ماهواره‌ها را بر اساس کارآیی آنها می‌توان به سه گروه تقسیم کرد:
· گروه نخست تعداد زیادی از ماهواره‌های کاربردی و خدماتی، مثل ماهواره‌های ویژه راهبری و هدایت کشتی‌ها و هواپیماها، ماهواره‌های هواشناسی، ماهواره‌های نقشه‌برداری و مهم‌تر از همه ماهواره‌های مخابراتی را در بر می‌گیرد. این ماهواره‌ها برای مثال مکان‌یابی دقیق کشتی‌ها در دریاها را به‌طور مستقیم انجام می‌دهند. در پیش‌بینی زود هنگام هوای نامساعد و توفانی کمک می‌کنند. اطلاعات مربوط به بلایای طبیعی و فجایع در شُرف وقوع یا جاری را به سراسر جهان انتقال می‌دهند و این امکان را برای ما فراهم می‌کنند که بتوانیم با شخصی در قاره‌ای دیگر مکالمه تلفنی داشته باشیم. داده‌های اینترنتی را دریافت کنیم. یا برنامه‌های تلویزیونی آن سوی جهان را ببینیم.
· ماهواره‌های علمی-پژوهشی نیز نقش مهمی در راه شناخت کره زمین و همه جهان ایفا می‌کنند. بسیاری از ماهواره‌های علمی با آزمایش‌هایی که در فضای خارج از زمین انجام می‌دهند سهم مهمی در پیشرفت علوم پزشکی و زیست‌شناسی ایفا می‌کنند.
· گروه سوم، ماهواره‌های نظامی یا به عبارتی ماهواره‌های امنیتی و جاسوسی هستند. بسیاری از کشورها با استفاده از اطلاعات اینگونه ماهواره‌ها از تحرکات نظامی کشورهای دیگر آگاه می‌شوند و خود را برای مقابله آماده می‌سازند.
ماهواره‌های استیجاری زهره
در سال1356 ایران با تلاش فراوان توانست 3 نقطه مداری استراتژیک را در مدار زمین‌ثابت (مدار ماهواره‌های مخابراتی در ارتفاع 36هزار کیلومتری از سطح زمین) از آن خود سازد. در آن زمان ایران 9سال به‌صورت قانونی مهلت داشت تا نقاط مذکور را عملیاتی کند. با پیروزی انقلاب اسلامی و شرایط وقت و به‌خصوص آغاز جنگ تحمیلی، تا سال1365 که مهلت 9ساله ایران به پایان رسید، کشورمان موفق به عملیاتی کردن نقاط مذکور نشد. در چنین شرایطی به‌دلیل متوقف ماندن مناقصه ماهواره زهره و عدم پرتاب این ماهواره ملی برای جلوگیری از دست رفتن این نقاط استراتژیک، شورای عالی امنیت ملی وقت مصوب کرد سه ماهواره مستعمل از طرف ایران برای قرارگیری در نقاط مداری اجاره شوند و بدین ترتیب برای مدت حدود دو سال، نقاط مداری ایران با قرار گرفتن سه ماهواره استیجاری، عملیاتی شد. در سالهای بعد همین روند ادامه پیدا کرد تا اینکه به‌دلیل اتفاقات عجیب‌وغریب در زمستان سال1387 (دولت اول محمود احمدی‌نژاد)، نقطه زهره3 و در سال1391 (دولت دوم احمدی‌نژاد) نقطه زهره 1 از دست رفت. در آخرین ماه‌های فعالیت دولت دهم نیز اعلام شد نقطه زهره2 نیز به‌دلیل شکایت شرکت یوتل‌ست فرانسه ممکن است ازدست برود و به قطر یا عربستان واگذار شود که فعلاً با بهره‌گیری از امکانات ماهواره بدر عرب‌ست در حال استفاده است.
ماهواره مصباح
ماهواره مصباح اولین پروژه ایران برای ساخت ماهواره پس از انقلاب بود. این پروژه پس از توقفی ۱۸ساله در سال۱۳۷۵ توسط سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری آغاز شد. ماهواره مخابراتی مصباح با یک سرمایه‌گذاری بالغ بر 10میلیارد تومان تهیه، و ساخت مدل مهندسی و فضایی ماهواره مصباح با همکاری یک شرکت ایتالیایی توسط نیروهای متخصص داخلی انجام شد. مصباح نهایتاً در ۱۲مرداد۱۳۸۴ طی مراسمی با حضور سید‌احمد معتمدی، وزیر ارتباطات رونمایی و اعلام شد طی تابستان به فضا فرستاده می‌شود ولی با کارشکنی طرف‌های خارجی، این امر محقق نشد و ایتالیا هم به بهانه تحریم‌ها از تحویل ماهواره به ایران خودداری کرد. در تیر1396 رییس سازمان فضایی ایران از انتقال ماهواره «مصباح» به موزه فناوری فضایی خبر داد و گفت: با توجه به گذشت زمان طولانی از ساخت این ماهواره به این نتیجه رسیدیم که ماهواره مصباح برای پرتاب و بازبینی هزینه‌های زیادی نیاز دارد. از این رو این ماهواره به موزه فناوری فضایی منتقل می‌شود.
ماهواره سینا
ماهواره سینا 1 به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در شرکت پالیوت در شهر اُمسک روسیه توسط متخصصان روس طراحی و ساخته شده و اولین ماهواره‌ای بود که برای جمهوری اسلامی ایران در تاریخ 6 آبان 1384 بر روی یک موشک ماهواره‌بر کوسموس-۳ام روسی به فضا پرتاب شد. پرتاب ماهواره سینا باعث شد جمهوری اسلامی ایران در ردیف ۴۴ کشور صاحب ماهواره در فضا قرار گیرد.
بخشی از برنامه فضایی ایران با توجه به تخصص‌های موجود در شرکت صنایع الکترونیک ایران (صاایران) بر دوش این مجموعه قرار گرفته که در وهله اول مطالعه، طراحی و ساخت اولین ماهواره بومی کشور به نام امید، بعد از آن ماهواره فجر، در مرحله بعدی چهار ماهواره طلوع و در گام مهم بعدی ماهواره پارس سپهر به عنوان یک ماهواره با ارتفاع بالاتر و سنگین تر از نمونه‌های قبلی است.
ماهواره امید
ماهواره امید نخستین ماهواره ساخت ایران است که تمام تجهیزاتش در سازمان فضایی ایران طرّاحی و تولید شده است. ساخت این ماهواره تحقیقاتی از ۱۵اسفند۱۳۸۴ آغاز و طی ۲سال آماده انجام تست‌های مشترک شد. و با موفقیت در 15 بهمن 1387 در مدار قرار گرفت. در نهایت ماهواره امید در 5 اردیبهشت 1388 با جو غلیظ مناطق غربی آمریکای جنوبی و اقیانوس آرام برخورد کرد و به کار ۸۲ روزه خود پایان داد.
ماهواره ناهید
ماهواره ناهید در سال۱۳۹۵ با حضور رییس‌جمهوری رونمایی شد. ناهید تنها ماهواره‌ای است که صفحات آن به صورت خورشیدی باز می‌شود این در حالی است که تاکنون صفحات ماهواره‌هایی که توسط دانشمندان ایرانی ساخته شده بر روی بدنه آن چسبیده بوده‌است. تاریخچه ساخت این ماهواره به قبل از انقلاب می‌رسد اما بعد از انقلاب اسلامی ایران و شروع جنگ این پروژه متوقف شد اما وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در سال۱۳۸۳ قراردادی ۱۳۲میلیون دلاری را با کشور روسیه برای طراحی، ساخت و پرتاپ ماهواره ناهید امضا کرد.
شهریور 1398 قرار بود این ماهواره به فضا پرتاب شود اما پرتابگر این ماهواره منفجر شد هرچند به خود آن آسیبی نرسید.
ماهواره طلوع
ماهواره طلوع، ماهواره‌ای سنجشی است که در ۱۴بهمن۱۳۸۸ رونمایی شده و قابل پرتاب با ماهواره‌بر سیمرغ است. این ماهواره دارای فناوری‌هایی مانند محموله تصویربرداری، کنترل وضعیت مکانیزم‌ها و سلول‌های خورشیدی و ماموریت اصلی آن تصویربرداری تک طیفی با تفکیک‌پذیری ۵۰متر، ذخیره و ارسال داده‌های تصویر به ایستگاه‌های زمینی است.
مدار ماهواره طلوع از نوع ارتفاع پایین و ارتفاع مدار آن بیش از ۵۰۰کیلومتر است و ۲سال عمر مفید برای آن پیش‌بینی می‌شود. انرژی ماهواره طلوع توسط آرایه‌های خورشیدی از روی بدنه و باتری‌های ثانویه تأمین خواهد شد. جرم این ماهواره ۱۰۰ کیلو و ابعاد این سازه ۶ضلعی به عرض۸۶ و ارتفاع ۱۰۰سانتیمتر است. سردار قاسم تقی‌زاده، جانشین وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح مهرماه 1398 اعلام کرد: به‌زودی با استفاده از موشکهای ماهواره‌بر بومی، ماهواره طلوع را در مدار قرار خواهیم داد.
ماهواره پیام
ماهواره پیام بامداد ۲۵دی۱۳۹۷ با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شد اما بنا به اعلام محمد‌جواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات، این پرتاب با موفقیت همراه نبود و ماهواره پیام در مدار قرار نگرفت.
این ماهواره با مشارکت چهار دانشکده مهندسی هوافضا، برق، کامپیوتر و مکانیک و ۱۶نفر از استادان دانشکده‌های دانشگاه امیرکبیر ساخته شده و علاوه بر آن بخش عمده فعالیت بر عهده دانشجویان ارشد و دکتری بوده است. این ماهواره از سری میکرو ماهواره‌های توسعه فناوری فضایی بود که به منظور تصویربرداری سه‌طیفی (سبز، قرمز و مادون قرمز نزدیک) و پانکروماتیک از محدوده ایران (به‌صورت نزدیک به زمان‌واقعی و ذخیره-ارسال)، ذخیره و ارسال پیام (S&F) و اندازه‌گیری تشعشعات فضایی، ساخته شد. طراحی این ماهواره از سال۸۴ آغاز شد. وزن این ماهواره ۱۰۰کیلوگرم و ارتفاع مداری طراحی شده برای ماهواره پیام ۵۰۰کیلومتر و با شیب مداری ۵۵درجه و تصاویری با دقت ۴۵متر ارسال می‌کرد.
ماهواره رصد
ماهواره رصد هم با موشکهای حامل ایرانی به فضا فرستاده شده‌است. این ماهواره نخستین ماهواره تصویربرداری ایران محسوب می‌شود که در تاریخ ۲۵خرداد۱۳۹۰به فضا پرتاب و پس از 3هفته با پایان یافتن ماموریت خود به زمین بازگشت.
ماهواره نوید
ماهواره نوید؛ نخستین ماهواره ساخت مرکز تحقیقات ماهواره‌ای دانشگاه علم و صنعت است که در ۱۴بهمن۱۳۸۸ رونمایی شده بود. ماموریت این ماهواره تصویربرداری از زمین با وضوح تصویر ۷۵۰متر است. این ماهواره در ساعت سه‌و نیم بامداد روز جمعه، ۱۴بهمن۱۳۹۰ از پایگاه فضایی سمنان به فضا پرتاب شد. این ماهواره مکعب شکل و با ابعاد ۵۰×۵۰×۵۰سانتیمتر و جرم ۵۰کیلوگرم ساخته شده که به منظور استقرار در مدار بیضوی با ارتفاع ۲۵۰تا ۳۷۵ کیلومتر و زاویه انحراف مداری ۵۵ درجه طراحی شده‌است. ارتباط ماهواره با ایستگاه زمینی از طریق سه فرستنده و گیرنده در باندهای «وی‌اچ‌اف» و «یواچ‌اف» برقرار است و تأمین انرژی آن نیز توسط صفحات خورشیدی نصب شده بر بدنه جانبی سازه ماهواره در کنار باتری و بهره‌گیری از تنظیم‌کننده‌ها و مبدل‌های ولتاژ صورت می‌گیرد. با توجه به مدار این ماهواره، می‌توان انتظار داشت که هر ۹۰دقیقه یکبار زمین را دور بزند.
ماهواره فجر
پس از مدت‌ها كه خبري از فعاليت‌هاي جدي فضايي در ايران نبود، سرانجام سيزدهم بهمن 1393 ماهواره فجر با موفقيت به‌سوي مدار پرتاب شد تا بار ديگر موضوع فضا و فناوري فضايي در ايران توجه بسياري را به خود جلب كند. پرتاب موفق ماهواره فجر ازجمله موفقيت‌هاي دل‌چسب فضايي در كشور بود طوري كه به نظر مي‌رسيد كارشناسان و مجريان از اين اتفاق بيشتر از پرتاب‌هاي فضايي گذشته خوشحال بودند.
از موفقيت در پرتاب ماهواره فجر كه بگذريم، شواهد مختلف نشان مي‌دهد كه اين ماهواره كمتر از يك ماه در مدار باقي مانده و عمر مداري آن بسيار كمتر از ميزان مورد انتظار بوده است. درحالي‌كه اعلام شده بود ماهواره فجر یک سال و نیم در مدار باقي خواهد ماند، پايگاه‌هاي مستقل اينترنتي گزارش داده‌اند كه اين ماهواره در تاريخ 6 اسفند 1393 سقوط كرده است. نزول مداري سريع اين ماهواره نشان از عملكرد نادرست سيستم پيشرانش و رانش‌زاهاي ماهواره‌اي دارد. بااين‌حال خبر پايان يافتن عمر مداري ماهواره فجر و عدم موفقيت در ارتقاي مداري تاكنون توسط هيچ‌يك از نهادهاي رسمي اعلام يا تاييد نشده است.
در برنامه فضایی کشور با رویکردی واقع‌بینانه و با اتکا به توان داخلی کشور، لازم بود تا از سایر بخشهای علمی کشور نیز کمک گرفته شود که مهمترین آنها یعنی دانشگاه‌ها نیز وظیفه مطالعه و ایجاد فناوریهای مختلف فضایی و طراحی و ساخت ماهواره‌های دانشجویی را بر عهده گرفتند که در هر یک از آنها چند فناوری و دستاورد تخصصی مورد بهره‌برداری و آزمایش قرار می‌گیرد.
از این دست ماهواره‌ها می‌توان به خانواده ماهواره‌های رصد از دانشگاه مالک اشتر، نوید و ظفر از دانشگاه علم و صنعت اشاره کرد. از بین این ماهواره‌ها رصد-۱ در سالهای قبل پرتاب شده و با موفقیت ماموریت خود را به پایان رسانده و برخی ماهواره‌های دیگر مانند شریف ست نیز آماده پرتاب هستند که طبق اعلام پس از ماهواره فجر در نوبت پرتاب قرار دارند.
با توجه به اینکه پرتاب ماهواره فجر رسما اعلام گردید در این گزارش به معرفی این ماهواره و برخی دستاورهای حاصل از آن می‌پردازیم و مقایسه ای بین آن و ماهواره‌های امید و رصد-۱ که تاکنون پرتاب شده‌اند خواهیم داشت.
این ماهواره‌ها اگر چه ممکن است دقت‌های بالا نداشته باشند اما تک‌تک آنها حلقه‌هایی از یک زنجیره بلوغ و اکتساب فناوری هستند که به صورت یکپارچه و سامانه ایی و در یک نقشه راه محصولی و اکتساب فناوری مشخص مدیریت می‌شود.
امیدی که به فجر منجر شد
ماهواره فجر ماهواره‌ای با طراحی کاملاً حرفه ای و برآمده از ماهواره امید است. ماهواره امید 82 روز در فضا بود و حدود ۱۲۰۰ مرتبه در مدار زمین چرخش نمود. ماهواره ملی امید به عنوان اولین ماهواره بومی و با توجه به ماموریت تعریف شده برای آن بخشی از فناوریهای کلیدی یک ماهواره عملیاتی را در بر داشت.
این فناوری‌ها که برای اولین بار در کشور به صورت بومی به کار گرفته شده بود شامل مواردی چون تولید تجهیزات الکترونیک ماهواره، تولید فرستنده و گیرنده فضایی، فناوری شبیه سازی پرواز ماهواره، مهندسی سامانه فضایی بصورت کاملاً بومی، اثبات وجود ماهواره در مدار، تعیین دوره تناوب و زمان طلوع ماهواره با دقت بالا، ارتباط از راه دور (تله متری)، فرمان از دور (تله‌کامند)ماهواره بودند.
ماهواره ملی امید یک ماهواره علمی تحقیقاتی و پژوهشی و مخابراتی بود که ماموریت آن بصورت تعیین مشخصات مداری ماهواره پس از جدایی از ماهواره‌بر، برقراری ارتباط دو سویه ماهواره و ایستگاه زمینی به منظور ذخیره و ارسال داده‌های تله‌متری و تله‌کامند، ارسال فرمان از ایستگاه زمینی به ماهواره و برخی موارد دیگر تعریف شده بود.
تجارب فجر
با کسب تجارب بسیار ارزشمند از ماهواره امید و شکستن مرزهای بسیار در آن، در گام بعدی ماهواره‌ای با ویژگی‌های جدید در کنار ارتقاء قابلیت‌های ماهواره امید مد نظر بود. حاصل این روند، ماهواره فجر است که همه ویژگی‌های یک ماهواره حرفه‌ای را دارد.
اصلی‌ترین تفاوت‌ها و بهبودهای فجر نسبت به امید، بهره‌مندی از سلول‌های خورشیدی برای شارژ باتری و تولید توان، قرارگیری در مدارهای بالاتر، طول عمر بسیار بیشتر، همراه داشتن محموله تصویربرداری و توانایی افزایش ارتفاع نسبت به زمین از طریق انتقال مداری است.
روی بدنه ماهواره فجر سلول‌های خورشیدی به کار رفته است که با تامین توان از نور خورشید و شارژ باتری‌ها نقش مؤثری در افزایش عمر کاری آن به یک‌سال و نیم داشته است. این ماهواره دارای سامانه GPS است و قادر است موقعیت ماهواره را هر لحظه در فضا مشخص نماید که این موقعیت‌یابی به ماهواره کاربردهای مختلف علمی و عملیاتی بیشتری می‌بخشد. ماهواره فجر همچنین قابلیت مانورمداری و تصویربرداری را نیز دارد.
ویژگی‌ها و دستاوردهای ماهواره فجر
این ماهواره در مدت یک سال به دست محققان کشور و با همکاری بخشهای مختلف صنعت هوافضای کشور طراحی و ساخته شده و سپس وارد مراحل آزمایشات عملیاتی شد.
ماموریت در نظر گرفته شده برای ماهواره فجر انتقال مداری، عکسبرداری برای نقشه‌برداری، هواشناسی و برخی محموله‌های تحقیقاتی است. با استفاده از ماهواره فجر، آزمایش و صحت سنجی فناوریهای به کار رفته در ماهواره‌های بعدی ممکن شده و بهبود زیرسامانه‌های پردازش و افزایش ارتفاع و عمر مداری از جمله وظایف ماهواره فجر خواهد بود.
فناوریهای جدید این ماهواره شامل فناوری انتقال مداری به کمک رانشگر گاز سرد، فناوری تعیین کنترل وضعیت ماهواره از طریق پایداری چرخان فعال، فناوری تصویربرداری فضایی و فناوری تعیین و توزیع توان الکتریکی است.
از جمله دستاوردهای ماهواره فجر می‌توان به دستیابی به فرآیند کاملی از کلیه زیرسامانه‌های مورد نیاز در فناوری فضایی، کاهش هزینه‌های پرتاب با دستیابی به فرایند انتقال مداری در ماهوراه، ساخت اولین ماهواره بومی دارای توانمندی انتقال مداری اشاره کرد.
انتقال مداری
با توجه به محدودیت موشکهای فعلی حامل‌های ماهواره در کشور، تنها مدارهای پایین برای قرار دادن ماهواره‌ها در دسترس است. از طرفی در ارتفاعات نزدیک به زمین به دلیل برخورد با مولکول‌های هوا، ماهواره دچار افت انرژی جنبشی شده و به مرور با از دست دادن ارتفاع سقوط کرده و ناچاراً ماموریت آن پایان می‌یابد.
در واقع عامل باقی ماندن ماهواره در مدار نیروی خروج از مرکز ناشی از تغییر جهت سرعت است که با نیروی جاذبه زمین در تعادل قرار می‌گیرد. با افت سرعت، نیروی مخالفت کننده با جاذبه نیز کاهش یافته و در نتیجه ماهواره به سمت زمین کشیده می‌شود.
برای افزایش عمر کاری ماهواره از نظر مدت زمان استقرار در مدار، یک راه حل کم هزینه، انتقال مداری برای رساندن ماهواره به ارتفاعات بالاتر است (به نسبت سرمایه لازم برای ارتقاء ماهواره‌بر برای رسیدن به این ارتفاع). در این روش پس از قرارگیری ماهواره در مدار اولیه با استفاده از نیروی ایجاد شده از پیشران تعبیه شده در آن، ماهواره شروع به افزایش ارتفاع کرده و در مدار بالاتری مستقر می‌شود.
به طور کلی سامانه‌های پیشرانش فضایی به دو دسته کلی سامانه‌های پیشرانش الکتریکی و شیمیایی تقسیم می‌شوند. در سامانه‌های پیشرانش شیمیایی انرژی لازم برای تولید نیروی رانش (تراست) در رانشگر ذخیره شده که این نیرو بر اثر فعل و انفعالات شیمیایی آزاد شده و سپس رانشگر به وسیله عبور دادن آن به شکل گاز با سرعت بسیار بالا از درون خروجی (نازل) شتاب می‌گیرد.
سامانه‌های رایج پیشرانش شیمیایی شامل سامانه‌های گاز سرد و سامانه گاز داغ هستند که پروژه طراحی و ساخت سامانه پیشرانه گاز سرد ماهواره که در پژوهشگاه هوافضا به انجام رسیده در ماهواره فجر به کار گرفته شده و این سامانه به جابه‌جایی ماهواره در مدار زمین کمک می‌کند.
سامانه گاز سرد با رانشگرهایی مانند گاز ورودی فشرده شده مثلاً گاز نیتروژن یا گازهای هیدروکربنی فشار بالا مانند پروپان کار می‌کند. این گاز فشرده شده در داخل مخزنی در ماهواره ذخیره می‌شود.
پس از قرار گیری ماهواره فجر در مدار بیضوی با اوج حدود ۳۵۰-۳۷۵ کیلومتر و حضیض حدود ۲۵۰-۲۷۵ و زاویه میل ۵۵ درجه با شروع کار پیشران، مدار این ماهواره در نقطه اوج به مدار دایروی ۳۷۵ تا ۴۰۰ کیلومتر رسیده و بدین ترتیب ماهواره با خروج از مدار بیضوی پیشین و عدم کاهش و افزایش متناوب ارتفاع، کمتر در معرض از دست دادن انرژی و برخورد با نیروهای مقاوم هوا قرار می‌گیرد.
این عمل باعث می‌شود که از نظر بالستیکی در فضای بالای جو که بسیار رقیق بوده و میزان مولکول‌های هوا بسیار کم است نیروهای پسا که باعث کاهش سرعت می‌شود روی ماهواره به مقدار قابل توجهی کمتر باشد. بنابراین ماندگاری ماهواره در فضا افزایش یافته و از حدود ۳ ماه به میزان یک تا یک و نیم سال می‌رسد.
علاوه بر افزایش طول عمر ماهواره، حضور در ارتفاعات بالاتر به مجموعه داده‌های دانشی پیرامون عملکرد ماهواره و زیرسامانه‌های آن در این ارتفاعات نیز خواهد افزود و راه را برای تجربه‌های بعدی هموارتر می‌کند.
علاوه بر زیرسامانه پیشران گاز سرد، ماهواره فجر از رانشگر پالس پلاسمایی که یک رانشگر الکتریکی با ضربه ویژه بسیار بالا است به عنوان محموله فرعی بهره‌گیری کرده که این رانشگر جدید باعث دوران ماهواره حول مرکز جرم خواهد شد.
از این حرکت دورانی که به میزان ۶ دور در دقیقه است برای پایدارسازی ماهواره استفاده می‌شود. این روش متعادل نمودن ماهواره دارای مزایایی از جمله سادگی پایدار سازی، مقاومت در برابر نیروهای مزاحم و اغتشاشات ورودی به سامانه با بهره‌برداری از اثر ژیروسکوپی دوران و سادگی باقی نگه داشتن جهتگیری ماهواره است. بنابراین ماهواره فجر در هر ۱۰ ثانیه یکبار به دور خود و در هر ثانیه ۳۶ درجه می‌چرخد.
همچنین از روش تثبیت نسبت به سه محور نیز در ماهواره فجر استفاده می‌شود.
دوربین ماهواره فجر
یکی دیگر از ویژگی‌های مهم این ماهواره جدید ایرانی، دوربین بسیار پیشرفته آن است که تصاویر دریافت شونده قابل استفاده در مراکز مختلف خواهد بود. تصویربرداری جهت مصارف گوناگونی همچون بررسی وضعیت‌های هواشناسی از جمله کاربردهای تصاویر این دوربین است.
طراحی، ساخت، مونتاژ و برنامه نویسی بخش الکترونیک، ساخت قطعات مکانیکی طبق استانداردهای فضایی، پوشش دهی قطعات مکانیک بخش اپتیکی با استفاده از پوشش‌های فضایی، ساخت و پوشش (کوتینگ) لنزها با شیشه‌های ضد تشعشع، مونتاژ بخش اپتیک، مونتاژ و راه اندازی کل دوربین، گرفتن تصویر با استفاده از این دوربین و اجرای آزمایش‌های اپتیکی بر روی بخشهای مختلف از عمده فعالیت‌های انجام شده برای ساخت دوربین این ماهواره جدید ایرانی است.
قبلا اعلام شده بود که این دوربین دارای قابلیت تفکیک هزار تا ۵۰۰ متر را دارد. البته به گفته مدیرعامل وقت شرکت صاایران، دوربینی با تفکیک ۲۰ متر نیز قابل دستیابی است که برای ماهواره طلوع در نظر گرفته شده است. از تصاویر تهیه شده توسط دوربین نصب شده بر روی ماهواره فجر می‌توان در فعالیت‌های هواشناسی و نقشه‌برداری استفاده کرد. اما با توجه به تأخیر زمانی بین رونمایی از ماهواره در سالهای گذشته و پرتاب آن، اعلام شد که دوربین جدیدی روی آن نصب شده که تفکیکش بهتر از ۵۰ متر هست.
از دیگر قابلیت‌های ماهواره فجر بکارگیری روش ترکیبی برای موقعیت یابی آن است که شامل دو روش استفاده از ایستگاه‌های زمینی و سامانه موقعیت یابی جهانی (GPS) در داخل ماهواره است.
پژوهشگران شرکت صنایع الکترونیک ایران موفق به طراحی، ساخت و آزمایش گیرنده GPS فضایی برای موقعیت‌یابی در مدارهای لئو (LEO) شده اند که در این ماهواره از این نوع سامانه‌ها استفاده شده است. بدین ترتیب این ماهواره علاوه بر آزمایش سامانه‌های مختلف، کار حرفه‌ای مانند موقعیت‌یابی در فضا را نیز انجام می‌دهد.
ماهواره فجر از شکل هندسی شش ضلعی با ارتفاع ۴۹ سانتیمتر و عرض ۳۵ سانتیمتر برخودار بوده و بین ۵۰ تا ۶۰ کیلوگرم جرم دارد. فجر نسبت به امید دو برابر و نسبت به رصد-۱ سه تا چهار برابر سنگین تر است. هر چند ماهواره ۱۵.۳ کیلوگرمی رصد-۱ اولین ماهواره کشور مجهز به سلول‌های خورشیدی و همچنین محموله تصویربرداری با تفکیک ۱۵۰ متر بوده است اما با توجه به عمر کوتاه کمتر از دوماهه رصد-۱ و اهداف آزمایشی و تحقیقاتی از پرتاب آن باید ماهواره فجر با کمینه عمر یک تا یک و نیم سال را به عنوان نخستین ماهواره سنجشی کاربردی کشور به حساب آورد.
ماهواره‌های امید و رصد-۱ با نوع پایه ماهواره‌بر سفیر پرتاب شده و در مدار بیضوی با اوج ۳۵۰ و حضیض ۲۵۰ کیلومتر قرار گرفتند در حالیکه فجر با نوع بهسازی شده سفیر با نام سفیر-۱بی یا همان سفیر فجر که قابلیت حمل حدود ۵۰ کیلوگرم محموله را به همان مدار دارد راهی شد. همچنین با افزایش ارتفاع از طریق مانور مداری فجر در نهایت در مدار ۴۰۰ کیلومتری دایروی (فاصله تقریباً ثابت نسبت به زمین) قرار گرفت.
بنابراین فجر نسبت به رصد-۱ ماهواره‌ای کاملاً حرفه ای و عملیاتی خواهد بود. البته هر دوی این ماهواره‌ها توانایی تولید توان در مدار را با بهره‌گیری از سلول‌های خورشیدی دارند.
همچنین در ماهواره فجر از عایق‌های حرارتی چند لایه و پوشش‌های خاص چند لایه استفاده شده است. مسئله انتقال حرارت و ترمودینامیک داخلی در ماهواره‌ها با توجه به اختلاف شدید دما بین وجوه مختلفی که رو و پشت به نور خورشید قرار دارند بسیار پیچیده بوده، بعلاوه حرکت خود ماهواره نیز عامل دیگری در ازدیاد این پیچیدگی به شمار می‌رود که برای استقرار موفق و طولانی مدت ماهواره در مدار ضمن تجهیز آن به حسگرهای پیشرفته و کارآمد کار علمی سنگینی نیز برای تعیین شرایط حرارتی ماهواره توسط متخصصان جوان و نخبه کشور به انجام رسیده است.
ماهواره فجر پس از آنکه تمامی آزمایشات پیش از پرتاب از جمله انطباق با ماهواره‌بر را به انجام رسانید، در اولین نوبت پرتاب قرار گرفت و با موفقیت به آسمان رفت.
هر چند ماهواره فجر در رده ماهواره‌های سبک و کوچک طبقه بندی می‌شود اما نگاهی به رویکرد کشورهای پیشرو در این زمینه نشان می‌دهد که علاقه به ماهواره‌های بزرگ و سنگین با توجه به پیشرفت در ساخت زیرسامانه‌های کوچک و سبک کمتر شده و از تعداد زیادی ماهواره کوچک به صورت منظومه ای اما در ارتفاعات چند صد کیلومتری برای کاربردهای متعددی بهره‌گیری می‌کنند.
در ایران نیز با توجه به مشکلات توسعه ماهواره‌برهایی با قابلیت حمل محموله‌های بسیار سنگین به ارتفاعات بالا از هم اکنون استفاده از منظومه ای از ماهواره‌های سبک در ارتفاع بالا در دستور کار قرار گرفته که ماهواره‌های طلوع در همین راستا طراحی شده اند. ماهواره فجر نیز با توجه به اینکه نسل قبل از طلوع محسوب می‌شود آغازی بر استقرار چشم سوم ایران در ارتفاعات بالا خواهند بود.
ماهواره‌بر سفیر فجر
ماهواره‌برها کار انتقال ماهواره را از سطح زمین به مدار مورد نظر و استقرار آن با دقت بالا و در زاویه مطلوب به انجام می‌رسانند. با توسعه فناوریهای موشکی در کشور و با بهره‌گیری از تجارب حاصله موشک حامل دو مرحله ای سفیر یک طراحی و آزمایش شد و پس از اصلاحات لازم موشک سفیر امید به عنوان نوع پایه ماهواره‌برهای کشور وارد خدمت شده و ماهواره ۲۷ کیلوگرمی امید را با سرعت بیش از ۸۱۰۰ متر بر ثانیه در مدار قرار داد.
با توجه به لزوم برداشتن گام‌های بزرگ برای توسعه برنامه فضایی کشور نیاز به انتقال ماهواره‌های سنگین تر به ارتفاعات بالاتر وجود دارد که عاقلانه ترین کار بهسازی همین ماهواره‌بر موجود برای رسیدن به توانایی لازم است.
گفتنی است کشورهای پیشروی فضایی نیز ماهواره‌برهای جدید خود را بر اساس بهسازی نمونه‌های در دسترس خود می‌سازند که این روش از نظر کاهش هزینه، کاهش زمان طراحی و آزمایش و همچنین اطمینان عملیاتی و کاهش ریسک بسیار مطلوب است.
در این راستا انواع بهسازی شده سفیر با نامهای سفیر-۱آ و سفیر-۱بی توسعه یافتند که ماهواره‌بر سفیر-۱آ که به آن سفیر رصد نیز گفته می‌شد نانوماهواره ۱۵.۳ کیلوگرمی رصد-۱ را به ارتفاع کمی بیشتر از امید برد و بار دیگر کارایی و قابلیت اطمینان بالای خود را نشان داد. بنابراین با پرتاب ماهواره رصد و قرار گرفتن در مدار مورد نظر، این رده از ماهواره‌برهای کشور که توسط سازمان صنایع هوافضا ساخته شده است، تثبیت و آزمایش تکرار پذیری نیز شد.
بر اساس آنچه قبلا اعلام شده، دو مرحله ای بودن ماهواره‌برهای خانواده سفیر نیز از ویژگی‌های برتر آنها به شمار می‌رود که برای کشوری با سابقه کم در عرصه فضایی بسیار قابل توجه است. هر دو مرحله این پیشران‌ها از نوع سوخت مایع بوده و از فناوری کنترل بردار رانش (TVC) برخوردار هستند.
طول مرحله اول موشک سفیر حدوداً ۴.۵ برابر طول مرحله دوم آن (بدون احتساب بخش دربردارنده ماهواره) است. موتور مرحله اول بسیار پرقدرت بوده و کار جدا کردن ماهواره‌بر از سطح زمین را به انجام می‌رساند و موتور مرحله دوم هر چند رانش کمتری دارد اما با مدت زمان کارکرد بیشتر خود نسبت به مرحله اول، نقش مهمی در فرایند قراردادن ماهواره در مدار دارد. تیغه‌های نصب شده در انتهای بدنه از نوع ثابت بوده و تنها نقش پایداری کننده موشک را با کمک نیروهای آیرودینامیکی بر عهده دارند.
میزان رانش پیشران مرحله اول در نوع پایه سفیر تقریباً ۹.۵ برابر رانش تولیدی موتور مرحله دوم و زمان کارکرد این مرحله تقریباً ۲.۱ برابر مرحله دوم است. با اتمام کار پیشران مرحله اول، این موتور به همراه تمامی بخشهای مرتبط در سازه و بدنه و در واقع بخش بزرگی از موشک جدا شده و با سبکتر شدن موشک، کار اوجگیری به سمت مورد نظر ادامه می‌یابد.
سامانه کنترلی مرحله اول از نوع نازل ثابت با تیغه‌های متحرک بوده و در مرحله دوم خود نازل (خروجی گازهای موتور) تغییر زاویه می‌دهد. این سامانه برای هرچه دقیق تر قرار دادن ماهواره در مدار از دقت بسیار بالا و در نتیجه از فناوری پیشرفته با پشتوانه علمی و تخصصی بسیار بالا در زمینه علم دینامیک و کنترل برخوردار است.
با بهسازی موتور ماهواره‌بر سفیر امید، که در ردیف بهترین موتورهای مراحل بالای ماهواره‌برها قرار دارد، نسبت به موتورهای مرحله دوم ماهواره‌بر سفیر امید شاخص انرژیکی بالاتری حاصل شده است. از ویژگی‌های شاخص این موتور ایجاد قابلیت کنترل پذیری بالا در مرحله ماهواره‌بر است.
در بهینه سازی این موتور ضمن حفظ نقاط قوت موتور مرحله دوم سفیر امید تلاش شده تا با کاهش سوخت مصرفی موتور، جرم محموله ماهواره‌بر افزایش داده شود. قابلیت حرکت محفظه احتراق در حین کار موتور، دور بالای پمپ‌ها از قابلیت‌های برجسته ای است که در موتور مرحله دو سفیر امید و نسل بهینه شده ی آن وجود دارد.
در واقع با افزایش رانش موتور از ۳۲ به ۳۷ تن (افزایش حدود ۵۰ درصدی در وزن و ۲۵ درصدی در ارتفاع) قابلیت حمل ماهواره تا وزن ۵۰ کیلوگرم به مدار بیضوی ۲۵۰-۴۰۰ کیلومتری برای این ماهواره‌بر ۲۲ متری که ۱.۲۵ متر نیز قطر دارد بوجود آمده است.
برای توضیح بیشتر پیرامون دشواری‌های طراحی و ساخت یک موتور کاملاً جدید باید گفت ضمن نیاز به اجرای تمام مراحل مطالعه و طراحی، تمامی انواع آزمایشات نیز باید بر روی پیشران جدید اجرا شود تا از مطلوب بودن نتیجه اطمینان حاصل شود. مثلاً با توجه به اینکه گازهای پرسرعت خروجی از موتور راکتی تراکم پذیر (Compressible) هستند قابلیت ارتعاش دارند.
در صورت ورود گاز به مدهای ارتعاشی نامطلوب به طبع آن نازل (خروجی موشک)، لوله‌های حاوی سوخت، شیرها و اتصالات و سازه موشک نیز دچار ارتعاش شده و در صورت بروز پدید تشدید (Resonance) موشک ماهواره‌بر از بین خواهد رفت. بنابراین تمامی محاسبات پیچیده دینامیک سیالات، حرارت، سازه برای خاص‌ترین حالات نیز باید اجرا شده که به نوبه خود بسیار زمانبر بوده و پس از ساخت نمونه اولیه آزمایش صورت می‌گیرد.
با توجه به نیاز به اجرای آزمایشات جزئی و کامل که برخی از انواع آنها هزینه ای بالغ بر یک میلیون دلار دارند، کشورهای مختلف به خصوص کشورهای در حال توسعه پس از رسیدن به یک پیشران مناسب با بهسازی و توسعه و روش‌هایی چون کلاستر کردن (استفاده چند عدد از پیشران موجود در کنار هم) توان ماهواره‌برهای خود را ارتقاء می‌دهند که چنین رویکردی در برنامه فضایی کشورمان نیز در دستور کار است.
برنامه فضایی کشورمان تا کنون از روند مناسبی برخوردار بوده و مراحل آن سریع‌تر از بسیاری از کشورهای فضایی جهان به پیش می‌رود. امید است با توسعه روز افزون فناوریهای ماهواره‌ها در کشور که به ساخته شدن سریع‌تر تعداد کافی از نمونه‌های مورد نیاز از آنها منجر می‌شود، ماهواره‌برهای بهتر و توانمندتری نیز در دسترس قرار گرفته (مثلاً ماهواره‌برهایی با قابلیت قرار دادن چند ماهواره در فضا در هر بار پرتاب) و در مجموع برنامه فضایی کشورمان با اراده سیاسی و توجه اعتباری بیشتر، از سرعتمطلوب تری و نتایج عملیاتی برخوردار شود.
منابع:
rokna.net
wikipedia.org
irna.ir
afkarnews.com
yjc.ir
