همه ی نوشته های:ندا ارشادپور

پِسته

حدود 70 تا 90 گونه از پسته در ایران شناخته شده‌است که بیشتر در شهرستان‌های رفسنجان، سیرجان، دامغان، نی ریز، مروست، انار، شهربابک، راور، زرند و نائین تولید ‌می‌شوند.

در بین باغداران و کارشناسان برای شناسایی پسته ها سه اصطلاح “رقم”، “واریِته” و “ژنوتیپ” بسیار رواج دارد

–         رقم، تیپ یا کولتیوار Cultivar به انواعی از گونه‌های یک گیاه خاص می‌گویند

–         گونه ممکن است به زیرگونه و نژاد یا واریِته Variety تقسیم شود

دو اصطلاح رقم پسته و واریته در تقسیم بندی باغبانی و گیاه شناسی اندکی با یکدیگر تفاوت دارند اما از نظر کاربردی تفاوتی بین رقم پسته و واریته وجود ندارد

–         ژنوتیپ Genotype به کل یا قسمتی از اطلاعات ژنتیکی گفته می‌شود

مهمترین ارقام پسته ایران عبارت از پسته اکبری، پسته کله قوچی، پسته احمدآقایی، پسته فندقی یا اوحدی ‌می‌باشند. در یک تقسیم‌بندی کلی انواع پسته را به دو دسته فندقی (گرد) و بادامی (دراز) گروه‌بندی می‌کنند. به عنوان نمونه ارقام کله‌قوچی و اوحدی در گروه فندقی و ارقام اکبری، احمد آقایی، ممتاز و سفید پسته نوق در گروه بادامی طبقه بندی می‌شوند.

مزیت رقابتی پسته ایران

ایران، آمریکا، ترکیه، چین، سوریه، یونان، ایتالیا، افغانستان، تونس و اسپانیا ۱۰ کشور اول تولید کننده پسته در جهان هستند، اما تولید و تجارت پسته بین سه کشور ایران، ترکیه و امریکا همواره در رقابت تنگاتنگ قرار دارد، که در زیر به نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدهای بازار پسته ایران پرداخته ‌می‌شود.

نقاط قوت

1-    تنوع گونه

–         مهمترین ارقام پسته ایران عبارتند از پسته اکبری، پسته کله قوچی، پسته احمدآقایی، پسته فندقی یا اوحدی

–         مهمترین ارقام پسته ترکیه عبارتند از Uzun، Kirmizi، Halebi، Abiad miwahi، The Jalale، Aintaby و Ayimi است که دو رقم اول برایشان در اولویت است

–         مهمترین ارقام پسته امریکا عبارتند از Kerman، Red Aleppo، Joley، Randy که حدود ۹۷ درصد پسته‌های مورد کشت و کار در آمریکا از یک رقم به نام کرمان Kerman است .

2-    طعم

طعم، رنگ و سبزینگی پسته ایران از انواع امریکایی و ترکیه ای بسیار متفاوت است اما فقط فعالین بازار پسته متوجه تفاوت طعم پسته ایرانی ‌می‌شوند؛ اما متاسفانه یک مصرف کننده معمولی که وارد فروشگاه ‌می‌شود و تمایل به خرید پسته دادر متوجه تفاوتها نمی شود

3-    قابلیت برشتگی

هدف از برشته کردن پسته دو چیز است: یکی ایجاد طعم مطبوع پسته و دیگری از بین بردن آلودگی‌های میکروبی. غالب میکرو ارگانیسم‌های مضر در دمای ۱۷۰ درجه سانتیگراد تاب مقاومت ندارند. از این روست که برشته شدن پسته یک نوع پاستوریزاسیون کم هزینه است

پسته ایران به علت غنای روغن‌های خود قادر است دمای برشته شدن حدود ۱۷۰ درجه سانتیگراد را تحمل کند، در حالی‌که پسته کم چربی آمریکایی در حرارت بالاتر از ۱۳۰ درجه سانتیگراد ‌می‌سوزد. دمای برشتگی بالا سبب ارزش در طعم و عطر محصول نیز می‌شود. یکی از دلایل اصلی مزه مطلوب پسته همین رسیدن به “بلوغ برشتگی” است. اما مصرف کننده معمولی متوجه آن نخواهد شد.

4-    میوه رسیده

رقم کرمان محصول کالیفرنیا صرف نظر از تفاوتی که در ماهیت با رقم مشابه آن در شهر کرمان دارد، مغز آن نیز از نظر ظاهری با ارقام پسته ایران تفاوت‌هایی دارد.

اگر مغز پسته رقم کرمان محصول کالیفرنیا با چاقوی تیزی از کمر به دو نیم با دو لپه مغز از یکدیگر جدا شوند، در مقطع مغز حفره ای به چشم ‌می‌خورد. این نوع حفره در داخل مغز پسته محصول کالیفرنیا تقریباً بدون استثنا وجود دارد و تنها کوچکی و بزرگی آن تفاوت ‌می‌کند.

بدون تردید شرایط اقلیم پسته خیز کالیفرنیا موجب ایجاد این پدیده (حفره هوای درون مغز) ‌می‌شود. چون کالیفرنیا شرایط اقلیمی نواحی پسته خیز ایران (کرانه بیابان‌های کویری) را ندارد تا بتواند مغز پسته را به مرحله کمال (رسیدن کامل میوه) برساند.

نقاط ضعف

1-    هزینه

هزینه تولید پسته در ایران 60% بیشتر از کالیفرنیا است. دلایل این هزینه گزاف به استناد مطلبی با عنوان “مقایسه تولید پسته ایران و آمریکا” از وب سایت روزنامه دنیای اقتصاد عبارتند از :

·        کمیت و کیفیت آب : صدور پروانه‌های بهره‌برداری بیش از ظرفیت آبی دشت‌های کشور باعث تحلیل رفتن کمّی و کیفی منابع آب مورد استفاده کشاورزان شده است

·        روال آبیاری : باغ‌های پسته ایران در تمام ماه‌های سال تقریباً بطور یکنواخت با آب‌های نسبتا شور به روش غرقابی آبیاری می‌شوند؛ اما در کالیفرنیا بدلیل وجود آب‌های شیرین سطحی ذخیره شده در پشت‌سد با شوری نزدیک صفر و تنها در 8 ماه از سال متناسب با نیاز آبی درختان، به روش آبیاری قطره‌ای آبیاری ‌می‌شوند.

·        اقلیم : بیشتر باغ‌های پسته ایران در دشت‌های کویری ایجاد شده‌اند. تغییرات شدید دما در طی شبانه روز از خصوصیات اقلیم این مناطق است، بنابراین دائما در معرض خطر سرمازدگی و یا خسارات ناشی از نوسانات شدید دمایی قرار دارند؛ اما باغ‌های پسته کالیفرنیا از اقلیم نسبتاً معتدلی برخوردار هستند.

·        پایه و پیوند : باغ‌های جدید در کالیفرنیا، اغلب با استفاده از پایه پسته 1UCB (اصلاح ژنتیک) ایجاد شده‌اند که نسبت به قارچ‌های خاکزی، سرما و شوری مقاوم بوده و بیشترین برداشت از درخت پسته را ممکن ‌می‌سازد.

·        مکانیزاسیون : ایجاد باغ‌های پسته درکالیفرنیا به نحوی صورت می‌گیرد که عمده فعالیت‌های باغی در کاشت، داشت و برداشت، با استفاده از ماشین‌آلات کشاورزی و حداقل نیاز به نیروی‌کارانسانی میسر است، اما در ایران عمدتا بدلیل نحوه باغ ریزی سنتی نیاز به استفاده وسیع از نیروی کار انسانی در اغلب فعالیت‌های باغی است.

·        خُرده مالکی : متوسط مساحت باغ‌های پسته تحت تملک هر بهره‌بردار در ایران در سال 1386 کمتر از 2 هکتار بوده که معمولاً همین مقدار نیز در یکجا متمرکز نیست.

این در حالی است که بر اساس سرشماری سال 2007 میلادی وزارت کشاورزی آمریکا، متوسط مساحت باغ پسته در کالیفرنیا نزدیک به48 هکتار (حدود 25 برابر ایران) بوده است.

خُرد بودن مالکیت باغ‌های پسته ایران منجر به تداوم شیوه کشاورزی معیشتی و سنتی، دشواری مبارزه موثر با آفات، هدرروی منابع آب و بالا رفتن هزینه تأمین نهاده‌ها و خدمات می‌شود. خرده مالکی را می‌توان یکی از دلایل مهم بالاتر بودن هزینه تولید پسته در کشور نسبت به رقیب دانست.

(لازم به توضیح است که در حال حاضر باغداران در قالب كارگاه هاي آموزشي تخصصی کشاورزی به هوشیاری لازم درخصوص تولید و کشت محصول رسیده اند)

2-    عدم پایبندی تجار ایرانی به قراردادها

خریدار تمایل به قراردادهای بلند مدت دارد، کالا به موقع برسد و اشخاص به شرایط قراردادهایی که می‌بندند از نظر حجمی و زمانی پایبند باشند.

3-    تحریم‌های بانکی

4-    مارکتینگ (شامل تحقیق بازار، برندینگ، تبلیغات، راهکارهای فروش)

متاسفانه صادرکننده‌های ایرانی صادرات را همان فروش ‌می‌دانند. فروش تصادفی، یکباره، خلاص شدن از انبار و موجودی صادرات محسوب ن‌می‌شود. صادرات یک تفکر است. برای تصاحب یک بازار باید برنامه ریزی صورت گیرد، استراتژی و تاکتیک وجود داشته باشد. صادرات بدوا به معنی خروج سرمایه است. چون باید ابتدا در بازارها سرمایه گذاری شود وریسک و هزینه تحمل شود.