در این مقاله سعی بر آن است تا با توضیح مفهومی از نوع فرهنگ مصرف و نگاه مدیریتی حاکم بر بازار و بررسی مشکلات تجاری تولید، مطالبی عنوان گردد تا راهکار مناسبی توسط خردمندان و مسئولین ذیربط برای حل مساله بسیار مهم جامعه ارزشمند بانوان و سالمندان، ارائه شود . سعی بر این است از دو بعد تجاری ـ فرهنگی به این موضوع بپردازیم .
بعد تجاری:
استفاده از محصولات سلولزی بهداشتی بیش از تصور، در زندگی امروزی ما رایج شده است. در واقع با بسیاری از آنها آشنا هستیم، اما مطلع نیستیم که آنها جزء محصولات سلولزی محسوب می‌شوند، بعنوان مثال از دستمال کاغذی به عنوان یک محصول سلولزی یاد می‌شود که در ساختار آنها از مواد خام طبیعی بهره گرفته شده است و به همین دلیل در طبیعت تجزیه شده و با محیط زیست سازگار هستند. بسیاری از محصولات پلاستیکی با رها شدن در طبیعت از خود سموم خطرناک تولید می‌کنند، در حالی که این محصولات حاوی مواد سمی نیستند. اگرچه از محصولات سلولزی بهداشتی به عنوان کالایی با ارزش یاد می‌شود، اما استفاده از مواد اولیه غیر استاندارد زمینه را برای بروز حساسیتهای پوستی شدید فراهم خواهد کرد. اهمیت حضور کالای بهداشتی در سبد خانواده ایرانی بسیار مهم است لیکن دلیل بحران‌های مالی و وضعیت اقتصادی در حال حاضر این محصولات یا از سبد خانواده حذف شده یا در حال حذف شدن هستند .
در این مرحله از بررسی باید با دقت و وسواس بیشتری به این موضوع بپردازیم چراکه بدلیل عوامل متعددی در حال حاضر تولید این محصولات در ایران دچار مشکل شده است و افزایش قیمت محصولات تمام شده علیرغم سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف بازار مصرف داخلی این کالاها را بشدت مختل نموده و همچنان این صنعت با چالش‌های زیادی مواجه است که در زیر به چند مورد می‌پردازیم:
- در بخش تولید محصولات سلولزی مواد اولیه مورد نیاز مانند خمیر ویرجین و الیاف‌های بلند و کوتاه وارداتی بوده و به چوب طبیعی احتیاج دارند و با توجه به اینکه چند کشور محدود در دنیا تولیدکننده آن هستند با کمبود مواجه است. در حوزه بازیافت، وابستگی کمی وجود دارد و مجموعه‌های داخلی خمیر‌های مختلف محصولات سلولزی را که در صنایع متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرند، تولید می‌کنند. علیرغم اینکه در اقلام بهداشتی سلولزی مانند دستمال کاغذی صادرات وجود دارد اما ماده اولیه این محصول که خمیر است از طریق واردات تامین می‌شود.
- در تولید پوشک بچه و نوار بهداشتی و پوشک بزرگسال وابستگی بیشتری وجود دارد و همین موضوع باعث شده تا با کمک چند واحد پیشتاز، با بازتعریف پروژهبه کاهش وابستگی این محصول بپردازیم ولی در مورد برخی موارد همچون خمیر الیاف بلند امکان داخلی سازی وجود ندارد و برای واردات مواد اولیه آن موانع و مشکلاتی به شرح ذیل وجود دارند:
افزایش نرخ ارز: از سال 13۹۷ بدلیل افزایش نرخ ارز از ۳۲.۰۰۰ ریال به ۳۲۰.۰۰۰ ریال ، ۱۰ کارخانه فعال در حوزه تولید پوشک و نوار بهداشتی، به دلیل کمبود مواد اولیه به حالت تعطیل و یا نیمه‌تعطیل درآمدند. این درحالی است که میزان مصرف نوار بهداشتی در سال، نزدیک به ۹ میلیارد( عدد) مصرف پوشک بچه تقریبا ۳.۵ میلیون و همچنین میزان مصرف سالانه پوشک بزرگسال ۱ میلیارد عدد برآورد می‌گردد. اما متاسفانه به دلیل گرانی محصولات و عدم کیفیت مناسب میزان مصرف در حال حاضر کاهش قابل توجهی داشته است .
عدم تخصیص ارز دولتی: در حال حاضر، علت تعطیلی اکثر کارخانه‌ها عدم تخصیص ارز دولتی و خارج شدن محصولاتی، چون پوشک و نوار بهداشتی از ردیفهای ۱ و ۲ تعرفه‌ای (کالای اساسی) و قرارگیری در زمره کالاهای لوکس بوده و تولیدکنندگان می‌بایستی مواد اولیه مورد نیاز خود را از بازار ثانویه تهیه نمایند، که با توجه به اهمیت استفاده از این کالاهای بهداشتی و افزایش بی‌رویه قیمت آن، این تصمیم مدیریتی که بمنظور حمایت از تولیدکننده اخذ شده برخلاف سیاست‌های تشویق تولید داخل می‌باشد.
افزایش هزینه‌ها: هزینه‌های سربار و حقوق کارگران، استهلاک ماشین‌آلات، بیمه تامین اجتماعی و مالیات‌های مرتبط و موارد دیگر باعث شده که کیفیت تولید بعضی از محصولات داخلی دچار بحران و مشکلات فراوانی شود و افت کیفیت، موجب از دست دادن سهم بازار صادراتی و در داخل نیز وجود پدیده‌های مختلفی در حوزه بیماری‌های بهداشتی بانوان و سالمندان گردد. در واقع می‌توان گفت با توجه به وارداتی بودن درصد بالایی از مواد اولیه، تولید این محصولات بسیار پرریسک می‌باشد و باید با کارشناسی و بررسی شرایط فنی واردات این محصولات را ساماندهی نمود تا خانواده ایرانی برای تهیه و مصرف آن در چنین بحرانی قرار نگیرد .
افزایش حقوق و عوارض گمرکی: در حال حاضر تعرفه واردات محصولات گمرکی در بعضی مواد اولیه بالای ۱۰ درصد و در مواردی ۳۲ درصدی می‌باشد .
با بررسی موارد فوق الذکر، می‌توان کاملا به مشکلات تولیدکنندگان و نیازهای ضروری آنها پی برد و شاید با کارشناسی دقیق‌تر این موضوع، امکان هدفمند نمودن شرایط تولید در کشور وجود داشت تا سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان داخلی در حاشیه امنیت بهتری قرار گیرند. حال که کشور بر اساس نامگذاری‌های پی‌درپی در مسیر و مدار توسعه قرار گرفته است و ایجاد خودکفایی و تولید محصولات مورد نیاز و اساسی کشور بسیار مهم و ضروری تلقی می‌گردد، بهتر است در برخی موارد زمینه و بستری فراهم شده موارد ایجاد شود تا بتوان از ظرفیت‌های داخلی و خارجی به صورت مشترک برای حل بسیاری از بحران‌ها استفاده نمود. در حال حاضر، نه می‌توان با واردات بی‌منطق، حقوق و منافع تولید کنندگانی که با سرمایه‌گذاری‌های کلان در این مسیر قرار گرفته‌اند را نادیده انگاشت، و نه می‌توان سلامت جامعه را به علت سیاست‌گذاری غلط به خطر انداخت، چرا که سیاست‌گذاری فعلی نه تنها کمکی به تولیدکنندگان داخلی نکرده بلکه جذابیتی برای حضور سرمایه‌گذاران خارجی و برندهای معتبر نیز ایجاد ننموده است. اما همچنان راهکارهای مناسبی جهت استفاده بیشتر از ظرفیت تجاری دو کشور ایران و ایتالیا به شرح زیر وجود دارد:
- ایجاد بسترهای مناسب جهت انتقال دانش فنی و تکنولوژی از شرکت های ایتالیایی جهت تولید محصول مشترک تحت لیسانس .
- قراردادن کارخانه‌های تعطیل و نیمه تعطیل واجد شرایط در اختیار شرکت‌های ایتالیایی به صورت کارمزدی .
- تخصیص ارز دولتی به شرکت‌هایی که با تولیدکنندگان ایتالیایی همکاری داشته و آماده تولید در ایران هستند، بمنظور کاهش قیمت تمام شده داخلی
- پرداخت تسهیلات بانکی جهت سرمایه‌گذاری و به روز رسانی کارخانه‌های تعطیل جهت آماده‌سازی تولید مشترک محصولات سلولزی .
- خرید مواد اولیه از شرکت های تولیدکننده مواد اولیه در ایتالیا توسط وزارت صمت و توزیع عادلانه آن جهت تولید داخل
- امکان فراهم شدن شرایط تهاتر با فروش محصولات نفتی و متقابلا واردات مواد اولیه تولیدمحصولات سلولزی .
در واقع می‌توان با استفاده بهینه از ظرفیت‌ها و توانمندی داخلی با کار آفرینی و ایجاد ارزش افزوده بمنظور تولید باکیفیت داخلی و مقرون‌به صرفه، مبادرت، و در کنار آن با استفاده از عنوان شریک تجاری خارجی، سهم صادراتی قابل توجهی کسب نمود.
بعد فرهنگی: تقریبا نیمی از جمعیت زنان یا یک چهارم جمعیت جهان در سن باروری هستند و هر ماه قاعدگی را تجربه می‌کنند که رعایت بهداشت آن، نه تنها برای حفظ سلامت جسمانی و روانی بانوان مهم تلقی می‌شود، بلکه بر رشد و نمو فرزندان آینده آنان نیز تاثیرگذار خواهد بود. کشور‌های توسعه یافته به تبیین راهکار‌هایی برای دسترسی آسان به این محصولات بهداشتی پرداخته‌اند، در حالیکه در ایران، به محض بروز تنگنای اقتصادی، نگاه دولت برای تامین محصولات بهداشتی همچون نگاه به یک کالای لوکس تغییر می‌یابد که منجر به بروز مشکلاتی درتامین و تهیه این کالا خواهد شد. اما در یک نگاه کلی و منطقی، می‌توان گفت که مدت زمان مدیدی است توجه به نیاز‌ها و مطالبات زنان نه تنها به عنوان یکی از شاخصه‌های ارزیابی احترام و رعایت حقوق بشر در جوامع امروز در نظر گرفته شده است، بلکه از سوی دیگر یکی از اولویت‌های اساسی بخش سلامت و بهداشت در جوامع بین‌الملل محسوب می‌گردد، و حتی در چهارچوبی بزرگتر، از اهداف توسعه هزاره سوم قلمداد می‌شود.
بهداشت زنان نه تنها از لحاظ ویژگی‌های خاص جسمی آنها بلکه با توجه به تاثیر آن بر سلامت جامعه و نسل بعدی مورد تاکید قرار دارد. یکی از اصول مورد نظر در حوزه بهداشت زنان مربوط به بهداشت قاعدگی و پیشگیری از فقر آن در زنان است. در واقع استفاده از واژه ” فقر” به معنای عدم توانایی بانوان در تامین هزینه و دسترسی به محصولات بهداشتی، فرهنگ‌سازی و آموزش نسبت به انتخاب یک محصول مناسب با توجه به شرایط اقلیمی است که عدم توجه به آن نه تنها سلامت زنان را در مخاطره قرار می‌دهد بلکه می‌تواند زندگی اجتماعی و خانوادگی آنها را نیز با مشکلات زیادی مواجه کند.
آنچه که باید در مورد پوشک بزرگسال دانست:
با توجه به فرهنگ خانواده ایرانی و کرامت و جایگاه بلند مرتبه والدین در زمانی که به دوران سالمندی وارد می‌شوند اعضاء خانواده تمام همت خود را برای نگهداری از سالمندان در کنار خود بکارمی‌گیرند که این فرهنگ ارزشمند را زنده نگه داشته و تا حد ممکن می‌توان تامین پوشک بزرگسال به عنوان یک کالای اساسی و مهم را آسان نمود. اما از آنجایی که آمار بیماری در بین بزرگسالان و حتی جوانان رو به افزایش است، استفاده از پوشک بزرگسال امری عادی شده و یکی از اولین محصولات توصیه شده به سالخوردگان و بیمارانی که به مراقبت نیاز دارند پوشک بزرگسالان است که در ابعاد مختلف وجود دارند و مواد اولیه به کار رفته در آن متفاوت می‌باشد. مصرف‌کنندگان این محصولات و خانواده‌های آنان که نگرانی‌های ناشی از بیماری را تجربه می‌کنند نباید دغدغه تهیه محصولات با کیفیت و قیمت مناسب را داشته باشند.
اما وضعیت ایران از نظر رسیدگی و توجه به بهداشت زنان و سالمندان چگونه است؟
شاید در نگاه اول و تنها با تکیه بر میزان دسترسی افراد قشر متوسط به بالای جامعه آن هم در مناطق شهری اینگونه بنظر برسد که زنان ایرانی و سالمندان از نظر دسترسی و تامین هزینه‌های مرتبط با دوران عادت ماهانه و مشکلات کهولت سن خود هیچ مشکلی نداشته و خرید لوازم بهداشتی این دوران مانند انواع نوار بهداشتی، و پوشک بزرگسال در شرایط مساعدی قرار دارند، اما حقیقت آن است که این تنها ظاهر ماجرا بوده و شرایط خانواده‌های ایرانی در تهیه محصولات بهداشتی با توجه به وضعیت مالی آنان متفاوت است و طی سالهای گذاشته مناطق کم برخوردار کشور و قشر آسیب‌پذیر را تحت‌تاثیر قرار داده است.
کمبود محصولات بهداشتی که سال‌هاست در مناطق به شدت محروم کشور جریان دارد، از سه سال پیش تاکنون و به‌ویژه از آبان ماه سال 1397 تمام زنان ایران را تحت تاثیر قرار داده است و خانوار‌های ایرانی با توجه به شرایط سخت اقتصادی و عدم تعادل میان درآمد و هزینه‌ها، شروع به حذف کالا‌هایی می‌کنند که از نظر آنان قابل جایگزین بوده و چندان هم اساسی نیستند، معمولا این نیازهای مرتبط با زنان، افراد دارای معلولیت و سالمندان است که در زمان تنگنای اقتصادی حذف می‌شوند تا پول اندک خانواده صرف خرید این محصول غیر اساسی نشود! نگاهی که به نظر می‌رسد مسئولان باید به آن توجه جدی داشته باشند.
نگاه به محصولات دوران بهداشتی زنان در میان سایر کشور‌های جهان
زنان ایرانی در حالی شرایط کمبود محصولات بهداشتی را تجربه می‌کنند که در جهان جنبش‌هایی برای کاستن قیمت نوار بهداشتی از طریق حذف مالیات بر آن در جریان است. اما در ایران نه تنها تاکنون دولت یارانه‌ای به این کالاها اختصاص نداده، بلکه با افزایش قیمت این محصولات و لوکس پنداشتن آنها زنان را در تنگنای بیشتری نیز قرار داده است. برخی کشور‌ها برای مقابله با محصولات بهداشتی، این محصولات را حداقل برای بخش‌هایی از جامعه خود رایگان کرده‌اند. از حدود ۳ سال پیش در انگلستان و اسکاتلند این مساله مطرح شد که همه شهروندان از هر طبقه اجتماعی، امکان دسترسی رایگان به این محصولات را داشته باشند. در سال ۲۰۱۷ دولت اسکاتلند تصمیم گرفت برای کلیه دانشجویان و دانش‌آموزان دسترسی رایگان به این محصولات را فراهم کنند. این پروژه افراد مشغول به تحصیل در کالج‌ها، دانشگاه‌ها و مدارس را تحت پوشش قرار می‌داد.
مبنای این طرح نیز برابری، حفظ کرامت انسانی و حق دسترسی همه افرادی که دوران قاعدگی را تجربه می‌کنند به این محصولات بود. نظر مسئولان این طرح این بود که عدم دسترسی به محصولات بهداشتی، نباید مانع از تحصیل افراد شود. اما بعد از اجرای این طرح ماجرا ادامه پیدا کرده و پارلمان اسکاتلند سال گذشته لایحه‌ای را تصویب کرد که همه افراد بتوانند از محصولات این دوران به صورت رایگان استفاده کنند. و با تصویب این لایحه اسکاتلند اولین کشوری شد که محصولات بهداشتی را به صورت رایگان در اختیار تمامی افراد که قاعدگی را تجربه می‌کنند قرار داد و حتی فراتر از آن علاوه بر انواع پد‌های بهداشتی، کاپ قاعدگی را هم که در برخی کشور‌ها از جمله انگلستان کالایی لوکس به شمار آمده و به آن مالیات تعلق قرار می‌گیرد بصورت رایگان در اختیار عموم قرار می‌دهد.
برای زنان ایرانی همچنان صحبت از قاعدگی و گلایه از گرانی این محصولات همچنان دشوار است. حس شرم و تابو بودن صحبت از قاعدگی در جامعه ایران به قدری شدید است که حتی رسانه‌ها نیز کمتر به مشکلات زنان در باب نیازهای این دوران و سخت شدن دسترسی به محصولات این دوران می‌پردازند، که این دیدگاه به مشکل گرانی محصول و پایین بودن کیفیت آن افزوده است.
دولتمردان نیز این کالای مهم معمولا زنانه که البته مورد استفاده اقشار دیگری نیز قرار می‌گیرد را جدی نگرفته و آن را در لیست کالاهای اساسی قرار نداده‌اند. موضوعی که می‌تواند سلامت و بهداشت زنان را با چالش جدی مواجه کرده و صدمات بعضاً جبران‌ناپذیری بر پیکر سلامت نیمی از جمعیت کشور وارد کند. علت این کم‌توجهی مسئولان امر را نیز باید مورد بررسی قرار داد چرا که موجب خواهد شد نیاز‌ها و سلامت زنان نه تنها در اولویت برنامه‌های سلامت محور قرار نگیرند، بلکه حتی به عنوان مسئله‌ای لوکس و نه چندان ضروری به شمار آیند.
