تا چند ماه قبل کمتر کسی باور داشت که یک ویروس بتواند چنین اثر شگرفی بر زندگی بشر داشته باشد و مرزهای میان فیزیک، زیستشناسی و علوم کامپیوتر را به راحتی جابجا کند و تعاملات انسان را با محیط اطراف خود تحت تأثیر قرار دهد. عمق این پدیده هنوز بر کسی روشن نشده است و سرعت تغییرات به حدی است که نگارنده این سطور حتی نمی‌تواند تخمین دقیقی از میزان تأثیرات این ویروس از زمان نگارش تا زمان چاپ این نوشته را ارائه نماید.
فراگیری و اپیدمی بوجود آمده تلنگری بود به جامعه جهانی و آحاد بشری در قرن بیستم و یکم. ویروس کرونا (کووید 19) نشان داد که فن‌آوری‌های هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، شبکه‌های اجتماعی، آموزش‌های از راه دور، واقعیت‌های مجازی، چاپگرهای سه‌بعدی، پهبادها و سایر موارد که نقش مهمی در اقتصاد و صنعت بازی می‌کنند، اکنون به کمک انسانها آمده و سلامتی و بهداشت ایشان را تضمین می‌کنند.
کره خاکی با 7 میلیارد ساکن با محدودیت‌های غیر معمول مواجه شد. در مقطعی بیش از 3/1 میلیارد نفر قرنطینه شدند، بیش از 5/1 میلیارد دانش آموز و دانشجو از رفتن به کلاس درس منع و آموزش‌های از راه دور در سراسر دنیا راه‌اندازی و عملیاتی شدند. اغلب سازمان‌ها در سراسر دنیا ظرفیت استفاده از تکنولوژی‌های نوین را افزایش دادند و سبکهای کسب‌وکار شرکت‌ها با سرعت غیرقابل تصوری تغییر یافتند.
این تغییرات نه تنها فضای کسب‌وکار که وضعیت بهداشت فردی و اجتماعی را نیز عمیقا تحت تاثیر قرار داد و سبب شد توسعهً بهداشت به‌سرعت و در ابعاد مختلف عملیاتی گردد. در بخش تحقیق و توسعه، تاکنون 47000 مقاله در خصوص کووید 19 در سطح بین الملل از سوی محققان منتشر شده است و هزاران چاپگر سه بعدی برای مدل‌سازی به کمک دانشمندان و محققان آمده است. شرکت‌های Apple و Google ده‌ها برنامه اختصاصی برای ردیابی و حفظ سلامت کاربران در مقابل این ویروس تهیه و ارائه کرده‌اند.
حال اگر انقلاب صنعتی چهارم را به معنای «تغییر اساسی و پایه‌ای در سبکهای زندگی، کار و ارتباطات همراه با بکارگیری فن‌آوری‌های پیشرفته و ادغام فیزیک، علوم کامپیوتری و زیستشناسی» تعریف کنیم، بی‌شک فراگیری بیماری کووید 19 و تبعات آن ما را به‌سرعت به سمت انقلاب چهارم صنعتی سوق داده است.
اما عمق و نفوذ این انقلاب صنعتی جدید که از آن به انقلاب صنعتی چهارم یاد می‌شود، تا کجاست؟
پاسخ به این سوال وابسته به تعداد افرادی است که توانایی استفاده مؤثر از فن‌آوری‌های پیشرفته را در مقابله با مشکلات جدید و حل معضلات مربوط دارا هستند. روشن است که هر چه تعداد این افراد بیشتر باشد، توانایی و قدرت فائق آمدن بر مشکلات نیز بیشتر و بهتر خواهد بود. با این معیار، عمق این انقلاب در کشورهای مختلف را میتوان بررسی کرد، چرا که میزان استفاده از فن‌آوری‌های نوین در کشورها یکسان نیست و مقابله با ویروس کرونا مثالی عینی از میزان استفاده از فن‌آوری‌های نوین در مقابله با مشکلات است.
برای مثال، استفاده از دوربین‌های حرارتی برای اندازهگیری دمای بدن بیماران و دوربین‌های معمولی جهت نظارت بر فاصله اجتماعی در محیط‌های عمومی و یا استفاده از پهبادها برای ارسال تجهیزات، دارو و امکانات پزشکی در کشورهای مختلف حاکی از عمق و گستردگی وقوع انقلاب چهارم صنعتی در هر یک از این کشورهاست.
امروز کشورها را از نظر ظرفیت فن‌آوری و گستردگی استفاده از آن در چهار گروه قرار می‌دهند.
الف: ظرفیت بالای فن‌آوری / استفاده زیاد از فن‌آوری
کشوری نظیر آلمان که از فن‌آوری مکان‌یابی و ردیابی بیماران بر پایه موبایل استفاده کرد و یا کره جنوبی که با تولید سریع کیت تشخیص بیماری در یک روز (به جای یک هفته) و برنامة مکان‌یابی بیمار بر پایه موبایل و GPS در کنترل و قرنطینه بیماران کرونایی موفقیت‌های بسیاری کسب کرد.
ب: ظرفیت بالای فن‌آوری / استفاده کم
کشورهایی نظیر امریکا و اسپانیا که به رغم وجود دانش و فن‌آوری نوین از این ابزارها حداقل بهره‌برداری را کردند و نتیجه آن نیز بر همگان آشکار شد.
ج: ظرفیت پایین فن‌آوری / استفاده زیاد از فن‌آوری
کشورهایی نظیر کنیا، غنا، تانزانیا، اوگانادا و نیجریه به رغم ظرفیت پایین در حوزه فن‌آوری‌های نوین، در بکارگیری سیستم‌هایی نظیر پرداخت وجه با موبایل و اجبای بودن آن حداکثر بهره‌برداری را از فن‌آوری‌های پایین خود بردند و در مهار ویروس موفق‌تر از حتی برخی کشورهای اروپایی عمل کردند.
د: ظرفیت پایین فن‌آوری / استفاده کم از فن‌آوری
این دسته از کشورها بیشترین آسیب را از ویروس کرونا متحمل شدند، زیرا به واقعیت وقوع انقلاب چهارم صنعتی به دیده تردید نگریسته اند. برای این کشورها این تازه آغاز ماجراست.
خلاصه آنکه: با عنایت به تعریف انقلاب چهارم صنعتی، بی‌شک ویروس کرونا اهمیت این انقلاب را نمایان ساخت و کشورهای دارای فن‌آوری زمانی موفق به مقابله با مشکلات جدید خواهند شد که انقلاب صنعتی چهارم در آحاد جامعه ایشان نفوذ کرده باشد. بکارگیری گسترده و عمق نفوذ این نگرش در جامعه سپر سترگی در مقابله با مشکلات جدید، نظیر ویروس کرونا، خواهد بود.
در کشور ما، به رغم خدمات بزرگ و قابل‌تقدیر در زمینة مقابله با کرونا، همچنان شاهد افزایش افراد مبتلا به این ویروس هستیم و با عنایت به مطالب ذکرشده، بدون بکارگیری ابزارهای انقلاب صنعتی چهارم نمی‌توان به مقابله با این ویروس پرداخت. براساس آمارهای ارائه شده، هم‌اکنون نزدیک به دو میلیون نفر در سراسر کشور تست کرونا انجام دادهاند و برای جمع‌آوری، تحلیل، نگهداری و استفاده از اطلاعات جمعیت هشتاد و چند میلیون نفری کشور قطعاً به تجهیزات بزرگ‌تری نیاز دارد. ضمن آنکه این اطلاعات به سایر داده ها استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی را نیز بدل به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر کرده است. اکنون در کشور چین چندین مدل هوش مصنوعی جهت مقابله با کووید 19 مورد استفاده قرار گرفته است و جمهوری چک نیز تجربیاتی در این زمینه اندوخته است.
بجا است وقوع انقلاب چهارم صنعتی را باور کنیم و زیرساخت‌های مناسب را در کشور برای تحقق این روند در اسرع وقت فراهم سازیم و از ابزارهای لازم برای مقابله با ویروس کرونا استفاده کنیم و بپذیریم سایر راه‌ها و روش‌ها در درازمدت اثربخشی چندانی نخواهد داشت.
رییس کمیسیون صنعت، معدن و تجارت اتاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران و ایتالیا
