فصلنامه46-بند «فورس ماژور»

بند «فورس ماژور» (قوه قهریه) در قراردادهای بین ایران و ایتالیا

توصیه‌هایی به بازرگانان ایرانی در باب اپیدمی ناشی از «ویروس کرونا»

شیوع «ویروس کرونا»، برای مدت زمانی طولانی تأثیربسیار شدید براقتصاد، تجارت و روابط بازرگانی بین المللی وارد آورده و خواهد آورد.

موارد تأثیر این اپیدمی بر روابط و قراردادهای بازرگانی ناهمگن است، لیکن ویژگی مشترک در تأخیر و حتی عدم امکان شرکتهای ایتالیائی و ایرانی در انجام تعهدات آنان (اعم از تأمین کالا و یا ارائه خدمات) می‌باشد.

در شرایط اضطراری همانند شرایط موجود، بازرگانان و کارآفرینانی که در موقعیت عدم امکان انجام تعهدات قراردادی خود واقع می‌شوند، بطور معمول به  بند «فورس ماژور» یا (قوه قهریه) متوسل خواهند شد.

فصلنامه46-بند «فورس ماژور»
مفهوم «فورس ماژور Force Majeure” در حقوق بین‌الملل

بطور کلی می توان گفت که اصل حقوقی «فورس ماژور»  تقریبا درهمه کشورها از جمله ایتالیا و ایران به رسمیت شناخته شده است.

بطور اخص، طبق ماده 1256 بند 1 قانون مدنی ایتالیا، امکان نقض تعهد در صورتی که انجام آن از جانب طرف متعهد، بعلت ایجاد موقعیت اضطراری غیر ممکن باشد ، پیش بینی می‌شود.

ماده 229 قانون مدنی ایران مقرر می‌دارد، که در صورتیکه طرف متعهد، بعلت واقعه‌ای اضطراری و اجتناب ناپذیر که خارج از اراده او باشد، نتواندبه تعهداتش عمل کند، نمی‌توان او را مسئول و پاسخگوی ضرر و زیان وارده به طرف مقابل محسوب نمود.

در سطح بین‌المللی، ماده 7.1.7 اصول «یونیدروا UNIDROIT» (یکسان‌سازی حقوق خصوصی)، مقرر می‌نماید که طرف غفلت کننده از مسئولیت خود معاف گردد، مشروط بر اینکه عدم رعایت تعهد بعلت شرایط خارج ازچارچوب و امکان کنترل او و بهنگام عقد قرارداد، برای او غیرقابل پیش‌بینی بوده باشد. اصلی مشابه بوسیله ماده 79 کنوانسیون وین سال 1980 در مورد فروش کالا در سطح بین‌المللی  پیش‌بینی می‌شود.

با این حال لازم است که بین قراردادهای منعقد شده قبل از پخش خبر وجود ویروس، که انجام نشده، و قراردادهای منعقد شده پس از آنکه طرفین می باید از وجود ویروس و گسترش سریع آن آگاه بودند، تفاوت قائل شد.

در حالت اول، شرایط «فورس ماژور» می‌تواند، بصورت تئوریک، از سوی طرفی که خود را قادر به انجام تعهداتش نمی‌بیند، مطرح گردد.

لیکن، در صورتیکه قراردادی پس از انتشار خبر مبنی بر شیوع و گسترش اپیدمی در سطح جهانی، منعقد گردد، از آنجاکه به هنگام انعقاد قرارداد از رویداد آگاهی داشته و یا می‌باید، با توجه و تعمق بیشتر آگاهی می‌داشت، هیچیک از طرفین نمی‌تواند مسئله «فورس ماژور» را عنوان نماید، در نتیجه در چنین حالتی، طرف متخلف باید مسئول شناخته شود و خسارت را پرداخت نماید.

فصلنامه46-بند «فورس ماژور»
توصیه‌های عملیاتی

از دیدگاه صرفاً عملیاتی، موارد زیر توصیه می‌شود:

  1. درصورت شروع مذاکرات جدید و یا عقد قراردادهای جدید با شرکت‌های ایتالیایی، متن قراردادی تنظیم کنید که به تفصیل موارد «فورس ماژور» و راه حل‌های متعاقب آن را مشخص نماید، و یا در صورتیکه چنین قراردادی از پیش تنظیم شده باشد، قراردادی برای تحویل چند نوبتی تنظیم نمایید.
  2. با توجه به فوق‌العاده حساس بودن موضوع، از بکار بردن بندهای استاندارد اجتناب کنید، و بصورت کامل موارد «فورس ماژور» و پیامدهای آن را مقرر نمایید.
  3. اگر شرکت ایتالیایی که باید از آن کالایی و یا مبلغی پرداختی دریافت کنید، موقعیت «فورس ماژور» را مطرح کند، از او بخواهید تا گواهینامه «فورس ماژور» صادره اتاق‌های بازرگانی ایتالیا را برای شما ارسال کند.
  4. در صورتیکه شرکت ایرانی قرارداد عرضه محصولات غذایی (مانند زعفران، خشکبار، گوشت و غیره…) با یک مشتری ایتالیایی داشته باشد و طرف ایتالیایی سرویس را بعلت ترس از خطر سرایت عفونت نپذیرد، طرف عرضه کننده باید گواهینامه‌هایی در اثبات اینکه کالا بشدت تحت کنترل و آزمایشات لازم در ایران قرار گرفته فراهم آورد تا قادر باشد به طریق مؤثری طرف مقابل را وادار به پذیرفتن خدمات موضوع قرارداد نماید.
  5. اگر شرکت ایرانی هنوز در شرایط اضطراری به دلیل «اپیدمی کرونا» نباشد و از این رو هنوز بصورت تئوریک قادر به انجام تعهدات خود باشد، باید، به نشانه حسن نیت، به طرف قرارداد ایتالیایی خود اطلاع دهد که در کشور مبتلا به اپیدمی بسر می‌برد و احتمال بروز شرایطی که اجرای صحیح تعهدات قرارداد را غیرممکن کند، غیر قابل پیش‌بینی است (به فرض اینکه شرکت ایرانی باید کالا را در ایتالیا تحویل بگیرد، لیکن بعلت انسداد در حمل و نقل قادر به انجام اینکار نباشد)؛
  6. جمع‌آوری و حفظ هرچه بیشتر مستندات در مورد وضعیت اپیدمی، اثرات آن و غیره… (مقالات، گزارشات و سرویس‌های خبری و سایر موارد مشابه) که ممکن است روزی در صورت اختلاف حقوقی مورد نیاز باشد.

و از نقطه نظر عملی، به برخی از شرایط متداول و برخی توصیه‌ها در این زمینه، اشاره می‌شود:

مورد 1: یک شرکت ایرانی که محصولاتی (مانند مواد اولیه یا مواد غذائی) به یک خریدار ایتالیایی عرضه می‌کند، بعلت اپیدمی دیگر قادر به انجام سفارشات و یا انجام خدمات خود نیست.

در چنین شرایطی توصیه می‌شود که  از پیش و در فاصله زمانی کافی، در رعایت اصل حسن نیت، طرف مقابل را در مورد احتمال عدم عرضه کالا مطلع نمایید.

دراین اطلاعیه، توصیه می‌شود که دلایل شرایطی که «فورس ماژور» از آن ناشی شده یا ناشی خواهد شد ذکر گردد (مانند مسدود شدن حمل و نقل، مسدود شدن گذرگاه‌های مرزی، متوقف شدن تولید، عدم تأمین محصولات از جانب کارپردازان، کمبود مواد، و غیره…) ، تا که هیچگونه سهل‌انگاری مطرح نشود.

حتی در صورت یک تأخیر ساده نیز توصیه می‌شود که مراتب را فوراً به طرف مقابل اعلام کنید.

همچنین مناسب خواهد بود که در پشتیبانی از آنچه که گفته شد اسنادی از قبیل مقالات روزنامه، اقدامات مربوطه دولتی یا محلی، فراهم نمایید. بعلاوه، بجا خواهد بود که سعی کنید با شرکای تجاری خود در مورد راه حل‌های مشترک، عادلانه و معقول به توافق برسید.

مورد 2: یک شرکت ایرانی از کارپردازان ایتالیایی خود اطلاعیه‌ای دریافت می‌کند که درآن، با مطرح نمودن موقعیت «فورس ماژور»، آنان اعلام می‌دارند که دیگر قادر به انجام تعهدات قراردادی خود نیستند.

شرکت ایرانی باید از آنان اسناد تأیید کننده بخواهد: در حقیقت، اینکه کارپردازان بعلت انتشار ویروس شرایط کلی بحرانی را مطرح نمایند، کافی نیست، بلکه باید شواهد مستند جامع و دقیق ارائه دهند.

در واقع، سهل‌انگاری از جانب شرکت ایتالیایی (مانند عدم کفایت موجودی، ارزیابی غلط در جدی بودن عفونت و غیره…)، شرایط «فورس ماژور» را بی‌اعتبار نموده و او را مسئول عدم انجام تعهدات و در نتیجه موظف جبران خسارات وارده به شرکت ایرانی می‌داند.

فصلنامه46-صنعت بسته بندی در جهان

صنعت بسته‌بندی در جهان

بسته بندی بسیار فراتر از پوششی پلاستیکی ،کاغذی و یا فلزی برای یک محصول است. بسته بندی در کنار شکوفایی خلاقیت، یکی از ابزارهای بسیار مهم برندینگ می باشد.

نیاز به بسته بندی از زمانی آغاز شد که انسان در غارها و پناهگاه‌های دائمی سکنا گزید و مجبور بود غذا و نوشیدنی را از محل‌های مختلف جمع‌آوری و به محل سکونت خود بیاورد، این نیاز منجر به اختراع اولین نوع از محصولات بسته بندی شد. در ابتدا این بسته بندی‌ها معمولاً از موادی بود که در طبیعت یافت می‌شد و قابلیت حمل و جابه‌جایی غذا و آب را داشت. با گذشت زمان در نقاط مختلف دنیا بسته بندی شکل‌های پیشرفته‌تری به خود گرفت. مردم از مواد متفاوتی برای بسته بندی و حمل محصولات استفاده کردند و با پیشرفت تکنولوژی و گسترش ارتباطات، محصولات بسته بندی شکل چندمنظوره به خود گرفتند. برآورد شده که بسته بندی‌های چوبی و شیشه‌ای قدمتی5000ساله دارند. در سال 1823 اولین بسته بندی فلزی ثبت اختراع شد. قوطی‌های کنسرو امروزی از دهه 1900 شروع به استفاده شد، در همین زمان مقوا و ورق کارتن سازی تبدیل به یکی از مهم‌ترین مواد محصولات بسته بندی گردیدند. پلاستیک که جدیدترین ماده بسته بندی است، در دهه 1800میلادی کشف و بعد از جنگ جهانی دوم، محصولات بسته بندی پلاستیکی عرضه شدند. در سال 1946 اولین دئودرانت در بطری پلاستیکی وارد بازار شد، سپس پلی‌اتیلن در سال 1977 ظهور پیدا کرد و به دنبال آن بطری های PET به سرعت جایگاه ویژه‌ای را برای خود پیدا کردند.

با پیشرفت تکنولوژی، مواد مورد استفاده این صنعت بهبود یافت، موادی که مناسب‌تر و اقتصادی‌تر از گذشته بودند.
در قرن بیستم، شیشه، فلز، پلاستیک، کاغذ و مقوا دیگر فقط مواد اولیه‌ای برای حمل و نقل و ذخیره سازی نبودند. صنعت بسته بندی با استفاده از این مواد و تکنولوژی روز، تولیدات جدیدی ارائه داد که شرکت‌ها و تولیدکنندگان کالا با استفاده ازآن، محصولات خود را تبلیغ، و برای سیاست‌های فروش برنامه‌ریزی می‌کردند و می‌دانستند این صنعت جزء لاینفک شبکه پیچیده بازاریابی محصول است.

از آن زمان تا کنون با توجه به تغییر رفتار مشتریان، صنعت بسته بندی دچار تغییراتی شده است. مشتریان امروزی در بسته بندی محصولاتشان و مخصوصا بسته بندی‌های محصولات غذایی به دنبال 3 نکته اساسی هستند: راحتی در خرید، آسودگی در مصرف و سهولت هنگام حمل و نقل. توزیع کنندگان محصولات نیز علاوه بر این موارد، از بسته بندی محصولات انتظار طول عمر بالا در قفسه محصولات را دارند. با در نظر گرفتن این نیازها، شرکت های چاپ و بسته بندی سراسر دنیا در تلاش هستند با رعایت استانداردها جایگاه خود را در این صنعت ارتقاء دهند.

کشورهای پیشرو در صنعت بسته بندی

   در بین کشورهای جهان آمریکا، ژاپن و چین بزرگترین بازارهای بسته‌بندی را دارند، که براساس آمارها حجم بازارهای بسته‌بندی تنها در این سه کشور بیش از 220 میلیارد دلار برآورد می‌شود و این در حالی است که ایران هیچ سهمی از بازار پرسود صنایع بسته بندی در جهان ندارد.

   کشورهای پیشرفته دنیا در حوزه بسته بندی به سمت بسته‌بندی‌های هوشمند و کیسه‌های انعطاف پذیر پیش رفته و بسیاری از محصولات را در بسته بندی‌های فلزی ارائه نکرده و بسته بندی های چند لایه انعطاف پذیر با طول عمر بالا جایگزین این نوع بسته بندی شده است.

   بازار اروپا علی رغم داشتن وسعت، یکی از کندترین بازارهای بسته بندی در جهان طی چند دهه آینده خواهد بود. صنایع تبدیلی در اروپا برای حفظ سهم خود از بازار باید به شدت تلاش کنند. بنابراین فرصت های واقعی رشد در مناطق دیگری پدیدار خواهد شد و این مکان ها جایی جز مناطقی که از تولید ملی ناخالص سریع برخوردارهستند، نخواهد بود.

فصلنامه46-صنعت بسته بندی در جهان

مصرف بسته بندی دقیقا با سرانه تولید ناخالص ملی در ارتباط است و نقش بازارهای رو به ظهور در اقتصاد جهانی با گام های بلند ایفا خواهد شد.طبق برآورد بانک جهانی در دهه گذشته تنها در چین سرانه تولید ناخالص ملی سه برابر شده است.
منابع متعدد پیش بینی می کنند که تولید ناخالص ملی در بخش هایی از هند طی 10 تا 15 سال آینده به طرز خیره کننده ای رشد خواهد داشت. ورود به این بازار پررقابت نیازمند شجاعت، درایت، دانش و سرمایه می باشد، اما وظیفه ای محال نیست. اگر نخواهید از صفر شروع کنید واسیر تکنولوژی نامناسب و غیرقابل انعطاف نباشید، تکنولوژی مناسب قابلیت ورود به بازار جهانی بسته بندی را دارد، قابلیت ورود به بازاری که در حال تجربه تغییرات شتابنده تکنولوژیک است.

صنعت بسته بندی در ژاپن

   ژاپن کشوری است که با وجود تأثیرات فراوانی که از فرهنگ غرب گرفته، همچنان اصالت خود را حفظ و به عنوان پدیده‌ای که پیشرفت بسیاری در کلیه زمینه‌ها داشته، مورد توجه جهانیان قرار گرفته است. از آنجا که طراحی بسته بندی یکی از زیر شاخه‌های بسیار مهم در طراحی گرافیک می باشد، طراحان ژاپنی با حفظ اصالت و سنت های بومی در این حوزه بسیار موفق هستند و علاه بر طراحی جذاب، با بهره گیری از جدیدترین و پیشرفته ترین ماشین آلات و تجهیزات از هر دو بازوی علم و نوآوری در این صنعت پر سود پیشتاز هستند.

   بر اساس آخرین آمار اعلام شده ژاپن 127 میلیون نفر جمعیت دارد و در آمد سرانه آن بیش از 44 هزار دلار اعلام شده است. براساس آمارها ژاپن در سال 2017 میلادی 1357 میلیارد “ین ژاپن” در بخش چاپ بسته بندی تنها برای مصرف داخلی فروش داشته است.
  با نگاهی به این رقم متوجه جایگاه استراتژیک چاپ بسته بندی در کشور ژاپن خواهیم شد، صنعتی که در آوردگاه مهم نمایشگاهی، یکی از مهمترین نمایشگاه های چاپ و بسته بندی جهان که توجه ویژه ای به ارایه تکنولوژی در آن می شود و 13مارس 1973 در توکیو کار خود را آغاز کرد، چهره نوین خود را به نمایش خواهد گذاشت و این فرصت مغتنمی برای دست‌اندرکاران صنعت چاپ و بسته بندی ایران خواهد بود که با تکنولوژی های جدید و متفاوت این بخش از جهان آشنا شوند.

   بی‌تردید نگاه هوشمندانه اتحادیه صادرکنندگان به بازارهای گوناگون صنعت چاپ و بسته بندی در دنیای تکنولوژی آینده‌ای متفاوت را برای این صنعت در منطقه و جهان رقم خواهد زد.

   نمایشگاه بسته بندی ژاپن TOKYO PACK  که توسط انجمن فناوری بسته بندی ژاپن پشتیبانی و هر دو سال یک بار برگزار می شود، پس از گذشت بیش از 50 سال، به بزرگترین نمایشگاه بسته بندی یکپارچه ژاپن تبدیل شده است. به عنوان یکی از نمایشگاه های برتر جهانی بسته بندی ، نمایشگاه بین المللی بسته بندی توکیو نه تنها در ژاپن، بلکه توجه مستمر از سوی دست اندرکاران صنعت بسته بندی جهان را نیز به خود معطوف نموده است.

صنعت بسته بندی در آمریکا

سهم بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر از کل صنعت بسته‌بندی آمریکا (177 میلیارد دلار) حدود 19 درصد است که دومین بخش بزرگ این صنعت پس از بخش مربوط به تولید کارتن بسته‌بندی و بیش از بطری‌ها و انواع بسته‌بندی‌های سخت می‌باشد. قابلیت‌های ارائه شده توسط بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر، منجر به افزایش سهم آن از 17 درصد در سال 2000 به 19 درصد در سال 2019 شد.

به جز سال 2001 به دلیل حادثه 11 سپتامبر و سال 2009 به دلیل رکود اقتصادی، این صنعت طی بیست سال گذشته هر ساله به طور پایدار در حال پیشرفت بوده است. این میزان از رشد، با نوآوری در فناوری و محصولات، نفوذ بیشتر در بازار به خصوص بازارهای جدید و سازگاری با تغییرات بازار، ممکن شد. طبق این گزارش، رشد سالانه صنعت بسته‌بندی انعطاف‌پذیر بین سال‌های 2018 تا 2019 برابر با 2.2 % بوده است که کمتر از رشد کلی تولید ناخالص داخلی در سال 2019 یعنی 2.3 درصد می‌باشد.

حدود 79 هزار نفر در امریکا در صنعت بسته‌بندی انعطاف‌پذیر مشغول به کار هستند. بیشترین بخش این صنعت را کارخانه‌های کوچک تا متوسط با درآمد سالانه 75 میلیون دلار تشکیل می‌دهند. بسته‌بندی انعطاف‌پذیر شامل تولید کاغذ، پلاستیک، فیلم، فویل آلومینیوم و ترکیب این مواد یعنی کیسه‌ها، بسته‌بندی پاکتی، برچسب، آستر، پاکت، رول و سایر محصولات انعطاف‌پذیر می‌باشد.

فصلنامه46-صنعت بسته بندی در جهان
صنعت بسته بندی در چین

امروزه بیشتر برندها و سازندگان مطرح اروپایی خود در کشور چین دارای کارخانه‌ بوده و یا با ماشین سازان چینی مشارکت دارند تا محصولات خود را در آن کشور تولید کنند.

اگرچه این روند تولید فقط به منظور کاهش هزینه مورد استفاده قرار می گیرد، اما ناخواسته چینی‌ها را در نوع تکنولوژی و مدیریت غربی‌ها آگاه و صاحب ایده و اندیشه می‌سازد و این خود از دلایل هموار کردن راه چینی‌ها برای ورود بیشتر به بازارهای جهانی و به ویژه بازارهای اروپایی و غربی است.

 چاپ سبز، دیجیتالی شدن ماشین‌آلات و ارتباطات، راهبری چاپ دیجیتال، اتوماسیون و رشد نیازها و توجه و تقاضا برای محصولات بهتر، بویژه در چاپ بسته‌بندی از مواردی هستند که در این دسته‌بندی جای می‌گیرند و بازیکنان اصلی در این بازار هر روز قوی‌تر می‌شوند.

 نمایشگاه چاپ و بسته بندی بین المللی چین در شانگهای Pro Pack، اهمیت نوآوری، ارتقاء، گردآوری و توسعه این صنعت در برابر پیشینه تسریع انتشار اطلاعات و توسعه غالب چاپ سبز را مورد توجه قرار می دهد. این رویداد، دستاوردها و روند پیشرفت صنعت چاپ در سال های اخیر و همچنین قدرت فناوری چاپ را به نمایش می گذارد. نمایشگاه چاپ و بسته بندی چین با ارائه یک جایگاه عالی برای صنعت جهانی چاپ جهت به نمایش گذاشتن، تبادل اطلاعات و انجام معاملات، نیازهای غرفه داران و نیز بازدیدکنندگان را پاسخ می دهد. نمایشگاه چاپ چین در آستانه تبدیل شدن به یک رویداد بین المللی موفق در میان رویدادهای صنعت چاپ چین و سراسر آسیا قرار دارد.

فصلنامه46-صنعت بسته بندی در جهان
صنعت بسته‌بندی در اروپا

  در سال 2013، رشد ارزش سالانه بسته‌بندی‌ های انعطاف‌پذیر ،تا ½ درصد به نسبت 5 درصد 2011 دچار کاهش شده است، که این خود رقم خیلی بالایی است. نیاز ضعیف‌تر خریداران بسته‌بندی‌های انعطاف‌پذیر در واکنشی به فروش راکد غذاهای بسته‌بندی شده برای کاهش هزینه‌های انبارداری را می‌توان یکی از علت‌های این کاهش برشمرد. بعلاوه پیشرفت صنعتی قادر بود تا از تکرار فشارهای تورمی تجربه شده در سال 2011 ، هنگامی که هزینه فیلم‌های پلاستیکی، فویل و کاغذ، مرکب و چسب به‌ طرز محسوسی افزایش یافت، جلوگیری کند.

صنعت بسته بندی در حالی که توسعه متعادلی در بزرگترین بازار اروپا،‌ آلمان تجربه می کند در کشورهایی همچون انگلستان و فرانسه، به دلیل خطراتی که در محیط زیست ایجاد می شود دارای رشد اندک یا حق رشد منفی می باشد، البته در کشورهای جنوب اروپا همچون ایتالیا، اسپانیا، یونان و پرتقال شاهد سیر نزولی معنادار بوده‌ایم. از سوی دیگر، در بازار ترکیه، روسیه و لهستان رشدی دو برابر میانگین اروپا در این موضوع ارزش بازار داشته‌ایم .

یکپارچگی و ادغام ، موضوع مهم دیگری است که باعث تغییر ساختار صنعت شده است.

 بیست درصد از فروش صنعت بسته‌بندی انعطاف‌پذیر در اروپا،  توسط شرکت‌هایی با تملک شخصی انجام می‌پذیرد.

مهمترین سازمان در صنعت بسته بندی
سازمان جهانی بسته بندی

https://www.worldpackaging.org/

سازمان جهانی بسته بندی در سال 1968 در توكیو به وجود آمد و هم اكنون دارای 52 عضو در همه قاره های جهان است، هدف اصلی این سازمان جذب اعضای بیشتری از سطح جهان و اشتراك گذاری علم صنعت بسته بندی می‌باشد.

در همه كشورهای جهان مشابه چنین سازمانی وجود دارد.

بسته بندی یكی از مهمترین عوامل در صادرات و تولیدات هر كشوری است و کلیه تولیدات یك كشور باید در یك بسته بندی مشخص ارائه شوند و در واقع تاثیری كه بسته بندی بر تولید ناخالص داخلی دارد بیانگر تاثیر آن بر اقتصاد جهان است و معمولا 2 تا 3 درصد تولید ناخالص  كشورها مربوط به صنعت بسته بندی است بنابراین اهمیت اشتراك‌گذاری “دانش صنعت بسته بندی” برای همگان روشن می شود.
این سازمان غیرانتقاعی بوده و اهداف تجاری ندارد و ماموریت دارد تا این دانش را در كشورهای مختلف به اشتراك بگذارد.

سازمان جهانی بسته بندی حامی رشد كشورها و آموزش این دانش در سطح جهان است و برای اشتراك گذاری طراحی، بسته بندی و نوآوری آن در كشورهای مختلف تلاش می كند.

در حال حاضر یكی از نقاط تمركز این سازمان جهانی به جز بسته بندی، پایداری محیط زیست است با این دیدگاه که انسانها باید منابع زمین را به گونه ای مدیریت نمایند تا نسل های آینده در 1000 سال دیگر نیز بتوانند از آنها استفاده کنند. یك تولید كننده باید قادر باشد مقداری از منابع تولیدی را به محیط زیست بازگرداند و نقش خود را به عنوان یك عنصر مسئولیت پذیر در قبال کره زمین نشان دهد.

 امروزه جهان سمت بسته بندی‌های پایدار پیش می رود که در آن استانداردهای جدیدی برای بسته بندی کالاها در نظر گرفته شده بدین معنی که بسته بندی های قابل بازیافت وتجزیه پذیر در طبیعت بازار بهتری را از کشورهای مقصد صادراتی در اختیار خواهند گرفت.

منابع:
  • http://af.gasser-ad.com/
  • https://vitrinnet.com/
  • https://www.thesisword.ir/
  • http://www.karamamachine.com/
  • https://www.partcarton.ir/
  • https://pivazh.ir/
  • http://www.qudsonline.ir/
  • https://www.tahlilbazaar.com/
  • http://www.newdesign.ir
فصلنامه46-بسته‌بندی زعفران

بسته‌بندی زعفران در ایران

ظاهر یک محصول برای خریداران اهمیت بسیاری دارد؛ بسته بندی به عنوان ویژگی ظاهری محصول به هنگام خرید، مورد توجه اکثر مشتریان قرار گرفته و همچون حلقه ای میان تولیدکننده و مصرف کننده قرار گرفته و نقش بسیار مهمی در تصمیم گیری مشتریان در زمان خرید داشته و  وسیله ای برای شناخت و تمایز محصول، ایجاد مزیت رقابتی و ابزاری قدرتمند و موثر بر تصمیم خرید مصرف کنندگان است.

محققان بر این باورند که ۷۰ درصد خریداران در زمان خرید، تصمیم به انتخاب یک محصول می گیرند و ۳ ثانیه ابتدایی معرفی محصول به مشتری، ثانیه های طلایی جهت جلب توجه خریدار به شمار می روند، در این میان رنگ، طرح و مدل بسته بندی می تواند نقش مهمی در فرآیند خرید ایفا نماید. از نظر علم بازاریابی، بسته بندی روشی جذاب برای انتقال اطلاعات در مورد ویژگی های محصول به مخاطب بوده و باعث جلب توجه وی می شود.

بسته‌بندی در صنایع غذایی ارزش‌های افزوده برای محصول ایجاد کرده و محصول را از صدمات فیزیکی و صدمات ناشی از تأثیر آب و هوا، اکسیداسیون و رطوبت حفظ می‌کند و مانع از دست رفتن ارزش غذایی می‌شود.

سازمان جهانی استانداردسازی ISO و سازمان‌های معتبر و ملی استاندارد کشورهای پیشرفته گام‌های مهمی در تدوین استانداردهای بسته‌بندی و مشخصات فنی آن برداشته‌اند.

امروزه طراحی یک بسته بندی با رنگ، شکل و جنس خاص در بازارهای رقابتی اهمیت فراوانی پیدا نموده چرا که باعث ایجاد ارتباطات با مشتری و برندسازی می شود. بازاریابان و طراحان انواع بسته بندی نیز همواره باید خواسته و نیاز مصرف کنندگان را مورد توجه قرار دهند.

تنوع بسته بندی

 بسته بندی به طور کلی شامل دو نوع می‌باشد: بسته‌بندی درونی و بسته‌بندی بیرونی. محصول در نهایت در بسته بندی بیرونی قرار می گیرد، این نوع بسته بندی نقش مهمی در جلب توجه مشتریان دارد و گاهی آن را “فروشنده ی خاموش” می نامند، بسته بندی خلاقانه همچنین کیفیت و دوام محصول را افزایش می دهد. طراحی یک بسته بندی مناسب باید در مصرف کننده ایجاد آرامش نماید پس هنگام طراحی مدل و نوع بسته بندی باید به تسهیل در باز و بسته کردن ظرف بسته بندی، نگهداری آسان و … توجه نمود، تنوع در سایز بسته بندی نیز بر ایجاد حس خوب در مخاطب اثر می گذارد.

بسته بندی زعفران

زعفران یکی از محصولات مهم کشاورزی است که بسته بندی آن از اهمیت بسیار بالایی برخوردار می باشد. بسته بندی زعفران اگر مطابق با سلیقه و مورد پسند مصرف کنندگان باشد باعث افزایش فروش و رضایت مندی مشتریان خواهد شد. همچنین به علت گرانی قیمت و لوکس بودن این محصول، بسته بندی مناسب می تواند در حفظ عطر، رنگ  و کیفیت آن تأثیر بسیاری داشته باشد.

نحوه بسته بندی

پس از برداشت، جداسازی و خشك كردن زعفران، زمان بسته بندی فرا می رسد؛ زعفران به دلیل حساسین بالا مراقبت های خاصی که نیاز دارد باید درون ظروف بسته بندی مناسب قرار گیرد. این ظروف می تواند شامل ظروف شيشه اي، قوطي هاي پلي اتيلني و يا پاكتهاي آلومينيومي لايه دار باشد. در طراحی ظروف بسته بندی زعفران، باید این ویژگی را مد نظر داشت که از میان تمام بسته بندی ها، در ظروف شیشه ای، ظروف پلی اتیلن وپلی استایرن ویژگیهای كیفی زعفران همچون رنگ، طعم و عطر زعفران بیشتر هنگام ترابري و صادرات زعفران نیز بايد پس از بسته بندي، جهت جلوگيري از فشرده شدن، آن را داخل كارتن و یا در جعبه هاي چوبي يا فلزي قرار داد تا از آسیب های ناشی از حمل و نقل جلوگیری شود.

به گزارش ایسنا در حال حاضر، ایران حدود ۲۳۰ تن از تولید جهانی این محصول را دارا است. صادرات زعفران ایران دارای سهم ۷۰ درصدی در ارزش صادرات این محصول در کل جهان، ۲.۶ درصد ارزش کل صادرات بخش کشاورزی ایران و یک درصد ارزش کل صادرات غیرنفتی کشور طی سال‌های اخیر بوده و بر همین اساس این ادویه مهم، به‌عنوان محصول مهم صادراتی کشاورزی کشور دارای ارزش بالایی است.

طبق اظهار نظر دست اندرکاران و کارشناسان این محصول، امروزه توجه به بسته‌بندی و درجه‌بندی محصول تولیدی در بازارهای داخلی و خارجی اهمیت بسیاری پیداکرده و بایستی ضمن شناسایی عوامل تأثیرگذار بر بسته‌بندی زعفران، مشکلات، کاستی‌ها و نقاط ضعف آن شناسایی شده و رفع شود چراکه برخی از واسطه‌ های بین‌المللی، زعفران را فله‌ای به برخی از کشورهای حاشیه خلیج‌فارس (عمدتاً امارات) یا کشورهای اروپایی (عمدتاً اسپانیا) فروخته و آن کشورها پس از بسته‌بندی های زیبا و مدرن، آن را در بازارهای جهانی عرضه کرده و ارزش‌افزوده بالایی به دست می‌آورند.

در همین زمینه، محققانی از دانشگاه تربت‌حیدریه پژوهشی را انجام داده‌اند که در آن عوامل مؤثر بر صادرات زعفران با تأکید بر برند و بسته‌بندی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

برای انجام این مطالعه، محققین فوق، پرسش‌نامه‌ای تخصصی را آماده کردند که در آن ۳۶ معیار فرعی در سه گروه اصلی میزان تولید، میزان صادرات و فرآوری مورد توجه قرار گرفت. این پرسش‌نامه سپس در اختیار متخصصان فنی و کارشناسان مرتبط با تولید و فروش زعفران قرار داده شد تا از این طریق داده‌های مورد نیاز تحقیق به دست آیند. این اطلاعات، سپس با استفاده از روش‌های علمی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند.

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش، فرآوری، صادرات و تولید به ترتیب رتبه اول تا سوم را ازلحاظ اهمیت اثرگذاری بر ارزآوری محصول زعفران به خود اختصاص دادند و مهمترین عوامل عدم موفقیت صادرات این محصول بشرح زیر عنوان شدند:

  1. عدم وجود برند ملی ( فقدان نام تجاری)
  2. تقلب در تولید
  3. فعالیت انفرادی زعفران کاران
  4. فقدان شرکتهای تعاونی
  5. بسته بندی نامناسب

نتایج بررسی ها نشان داد مهم‌ترین و اساسی‌ترین شاخص تأثیرگذار بر روی ارزآوری زعفران، فرآوری است که در دو گروه بسته‌بندی و برند مورد بررسی قرار گرفت. در راستای فرآوری، بعضی از موارد مانند ثبت یک برند ملی به‌نحوی‌که نماد و شناخت زعفران ایران در جوامع بین‌الملل باشد، بشدت حائز اهمیت است.

همچنین در حیطه بسته‌بندی زعفران، رعایت استانداردهای جهانی، شکیل بودن بسته‌بندی، باب میل و سلیقه مشتریان بودن، طراحی زیبا و مشتری‌پسند نقش بسزایی در پیشبرد فروش ایفا می کند.

فصلنامه46-بسته‌بندی زعفران

اما وقتی چهار کلمه “بسته بندی+زعفران+ایران+اسپانیا” را در گوگل جستجو می کنیم بیش از 100 گزارش با این مضمون وجود دارد که :

در کشور ما فقدان بسته‌بندی مناسب باعث شده زعفران ایران به صورت فله به کشورهایی چون اسپانیا و امارت متحده عربی صادر و در آنجا پس از بسته‌بندی مجدد و مناسب با قیمت گران‌‌تری به کشورهای دیگر ارسال شود.

این “بسته بندی مناسب” چیست که در اسپانیا و امارات و امریکا بلژیک و … وجود دارد، اما ایرانِ عصر جدید، با انبوهی از ماشین آلات و شبکه گسترده دانش و فنون از آن محروم است؟!

شاید حفاظت و نگهداری از کالا اصلی‌ترین هدف از بسته‌بندی باشد، اما عاملی تأثیرگذار برای جلب رضایت مشتری در ‌خصوص تازگی مواد غذایی و تضمین کننده سلامت آن فارغ از فصل و مکان است. علاوه بر عملکردهای اصلی بسته‌بندی، عملکردهای بعدی از جمله اطلاع‌رسانی درباره محصول، سهولت استفاده، ترویج و تبلیغ، مسئولیت اقتصادی و زیست‌محیطی را نیز برعهده دارد.

وقتی برای پی بردن به راز بسته بندی ستاره های بازار جهانی زعفران، بسته بندی مارکهای مطرح را بررسی می کنیم در کمال حیرت به تکنولوژی پیچیده برنمی خوریم! همه مواد اولیه و ماشین آلات بسته بندی و متخصصین طراحی صنعتی و طراحی گرافیک و هرآنچه به چشم می آید در ایران به وفور یافت می شود!

با نگاهی به بسته بندی 10 مارک تجاری مطرح در بازار جهانی زعفران، نمایان می شود که مسئله ضعف در بسته بندی نیست.

اهمیت و ضرورت بسته بندی هیچگاه از سوی فعالان بازار و همچنین تولیدکنندگان درک نشده و بصورت یک کار جانبی، غیر لازم و حتی رفع تکلیف به حساب آمده است. با توجه به اینکه این صنعت در زیرشاخه‌های مختلفی همچون قالب‌سازی، لفاف‌های پلاستیکی و کاغذی، ظروف شیشه‌ای، بسته‌بندی فلزی، چاپ و برچسب، کارتن و مقوا و موارد دیگر را در بر می‌گیرد و همگی هم در کشور فعال هستند، می توان نتیجه گرفت نگاه جامع و اصولی به آن نشده است.

صادرات از فروش متفاوت است. فروش تصادفی، یکباره، خلاص شدن از انبار و موجودی، صادرات محسوب نمی شود. صادرات یک تفکر است. برای تصاحب یک بازار باید فکر کرد، تحقیق بازار کرد، استراتژی و برنامه ریزی داشت. صادرات را بدون برنامه ریزی بلند مدت دنبال می کنیم، معمولا در گمانه زنی و در هراس از ریسک و سرمایه گذاری بسر می بریم. در همین حین شرکت هایی هستند که در غیاب برنامه ریزی ما، روی برنامه ریزی بلند مدت سرمایه گذاری می کنند.

این نگاه به صادرات متأسفانه در مورد بسیاری از کالاهای اصیل و ذی قیمت ایران صادق است کالای ارزشمند را بدون نظارت بر ارائه و جایگاه سازی برای آن، به امان خدا به دست هر خریداری می سپاریم.

فصلنامه46-بسته‌بندی زعفران
فصلنامه46-بسته‌بندی مواد غذایی

بسته‌بندی مواد غذایی

عدم وجود المان‌های تصویری راهنما و جذاب روی بسته بندی‌ها درعمده فعالیت‌های آن، همواره یکی از چالش‌های پیش روی این هنر، از جمله موانع رشد اصولی آن در میان طراحان بوده است.

اگرچه صنعت بسته‌بندی در چند دهه اخیر جایگاهی شایسته در میان طراحان آن یافته و شناخت عامه جامعه نسبت به محدوده عملکرد این فن افزایش پیدا کرده است، اما طراحی بسته‌های متنوع حرکت همسان با فراگیر شدن آن، به استثناء چند موضوع محدود، را نداشته و در دیگر شاخه‌ها، فعالیت‌ها کند و اندک بوده‌اند.

هرچند در امر بسته‌بندی، فرمول‌ها و قواعدی وجود دارند که در زمان لازم به کار گرفته می‌شوند ولی از آنجا که این قواعد در ارتباط با موضوع و مخاطب شکل می‌گیرند و در زمان خاص، ممکن است معنای جدید و متفاوت پیدا کند، طراح بعضاً این نکات را از حالت فرمول‌های لازم‌الاجرای ریاضی خارج و بر اساس موضوع و مخاطب، آنها را تعریف‌ و به کارمی‌گیرد.توضیح دیگر آنکه در چگونگی انتخاب عوامل تصویری و نوشتاری هر طرح به فرهنگ و جغرافیای هر منطقه باید توجه کرد.

بسته‌بندی جزء لازم و ضروری یک محصول است که شناساندن و نگهداری محصول را اززمان تولید تا هنگام مصرف بر عهده دارد. علم طراحی بسته‌بندی شامل دانش، هنر و فناوری محافظت از محصول بجهت نگهداری، انبارش، انتقال و توزیع، ذخیره، فروش و استفاده از آن می‌باشد، به گونه‌ای که از سویی در حین تولید تا مصرف به محتوای محصول و از سوی دیگر به محیط زیست کمترین آسیب وارد گردد. بسته‌بندی شامل مراحل طراحی، ارزیابی، و تولید بسته‌ها می‌شود و بطور بسیار جامعی بر زندگی ما سایه افکنده، بطوری‌که حضور آن در اطراف ما کاملا مشهود است. از اقلام مواد غذایی و دارویی، تا کالاهای مصرفی و لوازم خانگی و کالاهای صنعتی و استراتژیک، مانند محصولات پتروشیمیایی، همه با بسته‌بندی مرتبط هستند.

وظیفه اصلی بسته‌بندی محافظت از کالا است. بسته‌بندی با برچسب‌های استاندارد این امکان را به ما می‌دهد تا متوجه شویم چه نوع محصولی داخل بسته قرار دارد و شرایط حفظ و نگهداری آن چگونه است. سازمان جهانی استاندارد (ISO) و سازمان‌های معتبر و ملی استاندارد کشورهای پیشرفته گام‌های مهمی در تدوین استانداردهای بسته‌بندی و مشخصات فنی آن برداشته‌اند. طراحی بسته‌بندی شامل طراحی فیزیک بسته بندی و گرافیک آن است و درحال حاضر به نظر می رسد باید زیر گروه طراحی محصول باشد، به گونه‌ای که به طراحی بسته بندی به عنوان جزئی از کمپین عملیات طراحی محصول نگریسته شده که باید همپای آن آغاز شده و پایان یابد.

فصلنامه46-بسته‌بندی مواد غذایی
اهداف بسته‌بندی

محافظت فیزیکی – اشیاء قرار داده شده درون بسته نیاز به محافظت در برابر سایر عوامل مانند ضربه، لرزش، فشار، حرارت و غیره… دارند.

لایه و مانع محافظتی – محافظت در برابر عدم ورود اکسیژن، بخار آب، گرد و خاک ، اشعه ماورابنفش و…، در بسته‌بندی مد نظر قرار می‌گیرند. عدم نفوذپذیری بسته، یک فاکتور اساسی و مهم در طراحی بسته‌بندی است. در بعضی از بسته‌ها از ماده جذب‌کننده اکسیژن برای کمک به طول عمر بسته و به ویژه محصول داخل آن استفاده می‌شود. فشار هوای تعدیل شده یا کنترل شده نیز در بعضی از بسته‌های غذا گنجانده شده‌است.

حفظ کیفیت محتویات داخل بسته و طولانی کردن عمر آن یکی از مهم‌ترین وظایف بسته‌بندی است.

اطلاع رسانی – اطلاعاتی مانند نحوه انبارش و استفاده از محصول، ترابری، چگونگی حذف یا نابود کردن بسته‌ها یا محصولات بر روی بسته‌های چاپ شده و یا توسط برچسب آنها درج می‌شوند. تمامی محصولات غذایی، دارویی، پزشکی و شیمیایی بسته‌بندی باید با استانداردهای معتبر بین‌المللی مطابقت داشته و در برخی موارد با قوانین بین‌المللی یا منطقه‌ای یا انجمنی مانند FDA  IMDG code  و… مطابقت داشته باشند.

بازاریابی – بسته‌بندی‌ها و برچسب‌ها می‌توانند توسط بازاریابان برای ترغیب مشتریان بالقوه برای خرید محصول استفاده شوند. مدت زمان مدیدی است که طراحی بسته نقش یک نماد بیرونی ثابت و مهم را ایفا می‌کند. ارتباطات بازاریابی و طراحی‌های گرافیکی برای نما دادن به بسته، که در اکثر موارد به عنوان ثقل اصلی فروش می‌باشد، بکار برده شده‌اند.

ایمنی – بسته‌بندی نقشی مهم و اساسی در کاهش ریسک امنیتی برای سلامت محموله دارد. بسته‌ها با پوشش مقاومتی مناسب بهتر می‌توانند در کاهش آسیب و هم‌چنین جلوگیری از دستبرد به محصول مطلوب واقع شوند.

بسته‌ها می‌توانند برای کاهش خطر دستبرد و دسترسی غیر مجاز به کالا، سازماندهی و مهندسی شوند: ساختار بعضی از بسته‌ها برای جلوگیری از دسترسی غیر مجاز عایق مقاومتی دارند و بعضی نیز دارای مهر و لاک برای جلوگیری از بازشدن و دستبرد می‌باشند. بسته‌ها همچنین می‌توانند شامل ابزارهایی مانند بسته‌های زنگ‌دار و یا برچسب‌های RFID باشند.

سهولت – بسته‌ها باید ویژگی‌هایی را به همراه داشته باشند که باعث سهولت در توزیع، جابه‌جایی، نمایش، باز و بسته نمودن دوباره، فروش، استفاده مجدد از آن شوند.

بسته‌بندی به سیستم هماهنگی اطلاق می‌شود که هدف از آن آماده‌سازی کالا جهت حمل و نقل، توزیع، انبارش ، فروش و مصرف باشد  و شامل یک عملیات تجاری پیچیده، پویا، علمی، هنری است که در بنیادی‌ترین شکل خود، کارکردهای محافظت، نگهداری، حمل و نقل، اطلاع رسانی و فروش را شامل می‌شود و درواقع نوعی عملکرد خدماتی است که به خودی‌خود نمی‌تواند وجود داشته باشد زیرا به یک کالا نیازمند است .اگر کالایی وجود نداشته باشد بسته‌بندی نیز وجود نخواهد داشت.

فصلنامه46-بسته‌بندی مواد غذایی
فصلنامه46-بسته‌بندی مواد غذایی
عوامل مؤثر بر بسته‌بندی

۱- الزامات :

کیفیت مناسب

سازگاری بسته با محصول

الزامات شرایط محیطی (خصوصاً از لحاظ ایمنی)

سازگاری با طبیعت و محیط زیست

۲- محافظت و نگهداری در برابر:

آسیب‌های مکانیکی

 توزیع

مدت زمانی که انبارمی شود

3- آسیب‌های شیمیایی:

اکسیداسیون

فراریت

فاسد شدن

اثر متقابل بسته و محصول

آسیب‌های محیطی

میکروبی، حشرات، حیوانات آلوده

مشخصات و اطلاعات

جاذبه‌های بازار

راحتی مصرف‌کننده

انواع بسته‌بندی

بسته‌ها انواع متفاوت دارند. برای مثال یک بسته انتقالی یا بسته توزیعی نوعی از بسته‌بندی است که برای حمل در کشتی و جابه‌جایی در فروشگاه‌ها استفاده می‌شود. بعضی مواقع بسته‌ها را بر اساس لایه موجود و عملکرد به دسته‌های اولیه، ثانویه و… تقسیم می‌کنند.

بسته‌بندی اولیه – معمولاً کوچک‌ترین واحد توزیع یا بکارگیری است و اولین لایه در برگیرنده محصول است که در تماس مستقیم با محصول می‌باشد و آنرا در بر می‌گیرد

بسته‌بندی ثانویه – خارج از بسته‌بندی اولیه است، می‌تواند برای گروه‌بندی کردن بسته‌های اولیه مورد استفاده قرار گیرد.

بسته‌بندی سوم – برای حمل در کشتی و توزیع عمده بکار گرفته می‌شود.

این سه نوع بسته‌بندی به عنوان راهنمای کلی ارائه شد، رده‌بندی‌های زیر می‌تواند مثالی از انواع بسته‌بندی و ساختارهای آن باشد.

روکش‌دار

بطری‌ها

محافظ‌های بادکنکی

قوطی‌ها

پاکت

کیف‌های پلاستیکی

بسته پوست

پیچیدنی‌ها

جعبه‌ها

کارتن‌ها و کارتن‌پلاست‌ها

بسته‌های کوچک مقوایی

حمل کننده‌های چرخ‌دار

کانتینر حجیم میانی

کانتینر

بشکه

فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران

صنعت بسته‌بندی در ایران

صنعت بسته‌بندی ترکیبی از علم، هنر و فن‌آوری است. بسته‌بندی محصولات در عین اینکه باید استحکام کافی برای محافظت از کالا را داشته باشد، باید با طراحی زیبای محصول و خلاقیت به کار رفته در آن توجه مشتریان را به کالا جلب کند. بنابراین صنعت بسته‌بندی توانمندی زیادی در رشد کسب و کارها و بهبود و رشد برند آن‌ها دارد. بسته‌بندی حضور پررنگی در زندگی امروزه ما داشته و مواد غذایی و دارویی،کالاهای مصرفی روزانه، کالاهای خانگی و کالاهای صنعتی و استراتژیک همگی با آن مرتبط می‌باشند.

هدف نهایی بسته‌بندی محافظت از محصول برای نگهداری، انبار، توزیع و در نهایت فروش آن است. فرآیندی که شامل طراحی بسته، ارزیابی، تولید و در نهایت بسته‌بندی می‌شود.

بسته‌بندی هر محصول استانداردهای خاص خود را داشته و برچسب‌های استاندارد روی بسته‌بندی به مشتریان اعلام می‌کند چه نوع محصولی داخل بسته‌بندی است و شرایط نگهداری آن چگونه است. سازمان جهانی استاندارد (ISO) سازمانی است که استانداردهای بسته‌بندی و مشخصات فنی بسته را به صورت بین‌المللی تدوین کرده است.

صنعت بسته‌بندی در ایران با وجود گستردگی و اهمیتی که دارد، متولی خاصی در دولت به منظور رسیدگی به حقوق آن برخوردار نیست و به دلیل عدم تمرکز در کشور در جلسات تخصیص بودجه دولت، سهمی برای این بخش در نظر گرفته نمی‌شود. ضمن آنکه انجمن صنفی بسته‌بندی هم مزید بر علت شده و مانع دیگری برای پیگیری خواسته‌های بازیگران این صنعت است.

فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران

همانطور که گفته شد، یکی از چالش‌هایی که صنعت بسته‌بندی با آن مواجه است، پراکندگی این صنعت است. این مسئله در عین اینکه باعث می‌شود دولت نتواند به مسائل این حوزه به صورت متمرکز بپردازد، بلکه باعث بروز چالش‌هایی در بین صنعتگران این حوزه نیز می‌گردد. به عنوان مثال دغدغه‌ها و مسائلی که بخش کارتن با آن روبه‌رو است، نه تنها هیچ شباهتی به خواسته‌ها و اهداف بخش پلاستیک ندارد، بلکه گاه حتی در تضاد با آن است. رقیب بودن این بخش‌ها با یکدیگر هم دلیل دیگری شده تا صنعت بسته‌بندی نتواند به نقطه نظر مشترکی در حوزه فعالیت خود برسد.

بنابراین به نظر می‌رسد تنها راه حل ممکن، تشکیل صنف‌هایی با واحد جزء باشد. به این معنی که صنعت بسته‌بندی کارتن، چاپ بسته‌بندی، ماشین‌سازان بسته‌بندی، جعبه‌سازان بسته‌بندی، تولید کنندگان ظروف پلاستیکی، فلزی، شیشه‌ای و صنعت بسته‌بندی پلاستیک هر کدام صنف وتشکل مخصوص به خود را داشته باشند.

در حال حاضر چالش‌های زیادی پیش روی این صنعت وجود دارد و با وجود درک اهمیت آن در بین مردم و تولیدکنندگان و کسب و کارهای تولیدی، هنوز استراتژی مشخص و هدفمندی برای تعیین مسیری مشخص در جهت پیشرفت خود ندارد.

شیوه مصرف، عاملی تعیین کننده در انتخاب روش بسته‌بندی

بسته‌بندی یک مفهوم مطلق نیست، یک مفهوم نسبی است؛ بدینصورت که ذات و کیفیت آن وابسته به موارد دیگری می‌باشد. موارد بسیاری پیش آمده که طراح، طرح ایده‌آلی از بسته‌بندی را در ذهن تصور کرده و پیوسته در حال تطبیق همه موارد با آن است، بدون آن که واقعیت و امکانات موجود را در نظر بگیرد و یا اینکه آیا اصولا چنین چیزی لازم است.

در بسیاری از پروژه‌ها برای انتخاب بسته‌بندی مناسب کالا، سرگردانی وجود دارد. مشکل اغلب این است که صاحبان پروژه‌ها نمی‌دانند اصولا از کجا باید شروع کرد. اظهار نظرهای گوناگونی وجود دارد که گاه متضاد با یکدیگر نیز هستند. هر گروه بسته‌بندی را از منظری دیده و تفسیر می‌کند. صاحبان کالا در میان نکته‌های علمی که از هر طرف در خصوص مهمترین اصول و محور طراحی و یا انتخاب بسته‌بندی مناسب مطرح می‌شود، سرگردان گشته و تشخیص محور اصلی برای یک بسته‌بندی اصولی بسیار دشوار می‌باشد.

به طور کلی برای مقوله بسته‌بندی دو نظریه از بقیه نظرات بیشتر مورد اعتنا قرار می‌گیرند:

فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران

1- تغییر ذائقه بازار و مصرف کننده:
در این نظریه بسته‌بندی باید مانند یک مصلح اجتماعی وارد عمل (بازار) شده و بسیاری از کج سلیقگی‌ها را اصلاح کند.
2- تمرکز کامل بر مصرف‌کننده و دفاع از وی:
در این نظریه تمامی تصمیمات با توجه به نظر مصرف کننده و جذب و جلب نظر وی اتخاذ می‌گردد.

تفاوت این دو نظریه در دنبال کردن واقعیات و منطق است که در نظریه دوم بیشتر یافت می‌شود، زیرا بخش‌های واقعی و قابل توجه نظریه اول را در دل نظریه دفاع از مصرف کننده (نظریه دوم) می‌توان دید.

بسته‌بندی برای مصرف کننده است. بسته‌بندی نمی‌تواند و نباید علیه مصرف کننده وارد عمل شود. هر گاه با بسته‌ای رو به رو شدید که واقعا شما را دچار مشکل کرد، مطمئن باشید آن بسته‌بندی ایراد دارد. بسته‌ای که برای مصرف توسط افراد عادی و در مواقع معمولی تهیه و عرضه شده اگر به راحتی باز نشود یعنی مشکل دارد. حتی اگر تولیدکننده آن به این بهانه متوسل شود که سخت باز شدن آن به دلیل حفاظت بیشتر از کالا و سلامت آن می‌باشد!

همان طور که سخت‌گیری‌ها و مراقبت‌های بی مورد و زیاده از حد در تربیت افراد نتیجه معکوس دارد، یک بیسکویت یا شکلات نیز نمی‌تواند به بهانه حفظ سلامت چنان بسته‌بندی شود که برای باز کردن آن به قیچی، چاقو و یا دندان نیاز باشد. همچنین نمی‌توان در بسته‌بندی هر محصول، به دنبال ظرافت و زیبایی بود. هیچ کس یک تکه گوشت را کادوپیچی نمی‌کند.

آن موردی که این روزها کمتر یافت شده و به ندرت مورد توجه قرار می‌گیرد تناسب و تعادل است. زیبایی در تناسب است. تناسب، عقل و منطق را نوازش کرده و باعث استراحت مغز انسان می‌شود. حتی آنان که بیشتر انتخاب‌هایشان از روی احساس است، تناسب را درک کرده و جذب آن می‌شوند. واکنش‌های نهایی مصرف کننده نسبت به کالاهای خریداری شده از بازار بر پایه منطق است. اگر مصرف کننده از طعم، بو، عملکرد، دسترسی و یا ظاهر یک کالا راضی نباشد، برای خرید مجدد آن برند تمایلی نخواهد داشت و ترجیح می‌دهد برند دیگری را امتحان نماید. احساسی‌ترین انتخاب‌ها نیز اگر نتیجه‌ی دلخواه و منطقی به همراه نداشته باشند می‌توانند به شکست و نفرت از آن انتخاب منجر شوند.

فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران

یکی از کلیدهای رسیدن به منطق و تناسب در بسته‌بندی کالا، مطالعه در روش مصرف کالای مورد نظر توسط مصرف کنندگان اصلی آن است. بررسی روش مصرف داروها، خوراکی‌ها، قطعات صنعتی، پوشاک و تقریبا همه‌ی کالاهای مصرفی یکی از عوامل تعیین کننده در نحوه بسته‌بندی کالاهاست. حتی رعایت الزامات حفاظتی کالا در حمل و نقل و بارگیری و تخلیه نیز نمی‌تواند بهانه‌ای برای نادیده گرفتن چگونگی مصرف کالا باشد. روش باز کردن بسته، حجم و تعداد دفعات مصرف، نوع مصرف (خوردن، ریختن، پوشیدن و …) و به طور کلی آن چه که به مصرف کالا مربوط می‌شود، پاسخ‌هایی هستند به پرسش‌های ما در زمینه چگونگی خلق یک بسته‌بندی موفق.

سایر اصول و روش‌ها و نظریات در زمینه‌ی‌ بسته‌بندی، در واقع وظیفه تکمیل کردن و پشتیبانی حرکتی را دارند که بر پایه رضایت تخیلی مصرف کننده از مصرف کالا شکل گرفته است. هدف رضایت مصرف کننده است. کودک، جوان، پیر، باسواد و بی‌سواد، کشوری و لشگری، سیاست‌مدار و عامی و

دانشمند و خلاصه همه اقشار جامعه مصرف کننده کالاهای مورد نیاز خود هستند و در این راستا وظیفه‌ی بسته‌بندی خدمت توام با جلب رضایت همه اقشار جامعه است.

اهداف اصلی بسته‌بندی

از اهداف اصلی بسته‌بندی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

  • عدم نفوذپذیری: بسته‌بندی باید کالا را در برابر عواملی مثل ضربه، فشار، حرارت، سرما، رطوبت، یا حتی موارد حساس‌تری مانند اکسیژن، اشعه فرابنفش و یا گرد و خاک محافظت کند. بنابراین در این صنعت، عدم نفوذپذیری یکی از اصلی ترین اهداف می‌باشد. محافظتی که باعث از بین رفتن کیفیت کالای داخل آن نشود.
  • اطلاع رسانی: معمولا روی بسته‌بندی محصولات برچسب‌ها و یا نمادهایی چسبانده یا چاپ می‌شوند که به مشتریان اطلاعات مهم و مورد نیاز آن‌ها را درباره طریقه جابه‌جایی بسته، دما و شرایط نگهداری آن و یا حتی شیوه صحیح نابودسازی بسته و کالا را ارائه می‌دهند. برچسب‌های استانداردی که برای تولید کالا اخذ گردیدند نیز روی بسته‌بندی آن چاپ می‌شود.
  • بازاریابی: ترغیب مشتریان به خرید و جلب توجه آن‌ها به محصول یکی از اصلی‌ترین مشخصه‌های بسته‌بندی است. گاه طراحی ثابت بسته‌بندی، برای مشتریان نمادی از نوستالوژی و آشنایی به همراه دارد و گاه برخی طرح‌های خلاق و نوآورانه منجر به فروش چند برابر یک محصول می‌شود. در طراحی بسته‌بندی محصولات، در کنار علم و فن‌آوری بسته‌بندی، از دانش بازاریابی و هنر گرافیک هم استفاده می‌شود.
  • حمل و نقل آسان: بسته‌بندی کمک زیادی به جابجایی و انتقال راحت محصولات می‌کند. حمل و نقل و در عین حال انبارداری محصولات در بسته‌بندی‌های مشخص بسیار راحت‌تر انجام می‌گیرد.
  • ایمنی: همانطور که اشاره شد، اصلی‌ترین هدف بسته‌بندی محافظت از کالاست. بسته‌ها با پوشش حفاظتی مناسب می‌توانند ضامن کیفیت محصول و سلامت آن باشند و از دستبرد به کالا نیز جلوگیری کنند.
فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران
فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران
بسته‌بندی در ایران

در ادامه برای آشنایی بیشتر با صنعت بسته‌بندی ایران، بخش‌های مختلف این حوزه اقتصادی را به صورت جزیی‌تر بررسی می‌کنیم:

صنعت بسته‌بندی کارتن

صنعت بسته‌بندی کارتن در ایران پراکندگی بسیار زیادی دارد. تولید کارتن ساده و راحت بوده ولی حمل و نقل آن به مناطق دور مقرون به صرفه نیست. لذا واحدهای تولیدی کارتن‌سازی در تمام کشور پراکنده هستند و تا به امروز هیچ نهاد و سازمانی آمار دقیقی از تعداد و مشخصات آن‌ها و یا حجم تولیداتشان ارائه نکرده است. با این همه طبق برخی آمارهای غیررسمی بیشتر از 4 هزار واحد تبدیل ورق کاغذ به کارتن در سطح کشور به صورت پراکنده فعالیت می‌کنند. بسیاری از آن‌ها به جای کارخانه‌های صنعتی، واحدهای تولیدی بوده و گاه در روستاها نیز فعالیت دارند.

فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران
صنعت بسته‌بندی نایلون

تولید کیسه‌های پلاستیکی و صنعت نایلون‌های بسته‌بندی بخش دیگری از پراکندگی اقتصاد بسته‌بندی را در کشور نشان می‌دهد. این صنعت که تولید نایلون، سلفون و بسته‌های پلاستیکی را به عهده دارد، بسیار رو به پیشرفت و گسترش بوده و وابستگی به مصرف آن هر روز بیشتر احساس می‌شود، چرا که مصرف پلاستیک رو به افزایش است و صنایع بیشتری برای بسته‌بندی محصولات خود پلاستیک را جایگزین کارتن کرده‌اند. هرچند که تعداد تولیدکنندگان حوزه بسته‌بندی پلاستیک از حوزه کارتن کمتر است (ماشین‌آلات و دستگاه‌های بسته‌بندی مورد استفاده این صنعت گران قیمت است و در نتیجه سرمایه‌گذاری کمتری هم در این حوزه انجام می‌گیرد.) با این حال، میزان نیاز روزافزون به پلاستیک باعث شده تا این صنعت هم در گستردگی و تنوع به پای صنعت تولید کارتن برسد.

فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران
صنعت بسته‌بندی فلز و شیشه

در مقابل بسته‌بندی کارتن و پلاستیک، صنعت بسته‌بندی فلز و شیشه تنوع کمتری داشته و واحدهای تولیدی بسیار کمتری در این حوزه دارند. صنعت بسته‌بندی مصنوعات فلزی و شیشه‌ای نیز به صورت یکنواخت و یکسان در سطح کشور توزیع نشده‌اند، این مسئله باعث شده تا تولیدکنندگان، کالاهایی که نیاز به بسته‌بندی فلزی و یا شیشه‌ای دارند را یا تولید نکنند و یا راهی برای بسته‌بندی این قبیل کالاها توسط پلاستیک و یا کارتن بیابند تا نیاز به بسته‌بندی فلزی نداشته باشند. این مسئله ممکن است منجر به فروش بسته‌بندی‌های فلزی و شیشه‌ای به صورت فله شود که سرانجامی بجز ضرر و زیان برای فعالان این حوزه به همراه نخواهد داشت.

صنعت بسته‌بندی فلز و شیشه

در مقابل بسته‌بندی کارتن و پلاستیک، صنعت بسته‌بندی فلز و شیشه تنوع کمتری داشته و واحدهای تولیدی بسیار کمتری در این حوزه دارند. صنعت بسته‌بندی مصنوعات فلزی و شیشه‌ای نیز به صورت یکنواخت و یکسان در سطح کشور توزیع نشده‌اند، این مسئله باعث شده تا تولیدکنندگان، کالاهایی که نیاز به بسته‌بندی فلزی و یا شیشه‌ای دارند را یا تولید نکنند و یا راهی برای بسته‌بندی این قبیل کالاها توسط پلاستیک و یا کارتن بیابند تا نیاز به بسته‌بندی فلزی نداشته باشند. این مسئله ممکن است منجر به فروش بسته‌بندی‌های فلزی و شیشه‌ای به صورت فله شود که سرانجامی بجز ضرر و زیان برای فعالان این حوزه به همراه نخواهد داشت.

صنعت چاپ بسته‌بندی

صنعت چاپ بسته‌بندی در سال‌های اخیر از اقبال خوبی برخوردار بوده و توانسته خود را به سطح مناسب و قابل قبولی از کیفیت و کمیت برساند. از آنجایی که در سال‌های اخیر تقاضا برای این دسته از خدمات افزایش یافته و کسب و کارها سفارش‌های متنوعی برای چاپ بسته‌بندی محصولات خود دریافت داشته‌اند، واردات دستگاه‌های چاپ رونق گرفته و در حال حاضر دستگاه چاپ نه تنها برای رفع نیاز داخلی موجود بوده، بلکه تولیدکنندگان به راحتی می‌توانند به صادرات این ماشین‌آلات نیز روی بیاورند.

اما این حوزه برای بسیاری که به تازگی در آن ورود کرده‌اند، جدید است و این افراد نیاز بازار و دانش مورد نیاز پیشرفت در این حوزه را کسب نکرده‌اند. بنابراین همان اندازه که صنعت چاپ می‌تواند منجر به درآمدزایی شود، ظرفیتی برای ورشکستگی و خسران زیاد برای تولیدکنندگان این حوزه را نیز دارد.

فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران
صنعت چاپ بسته‌بندی

صنعت چاپ بسته‌بندی در سال‌های اخیر از اقبال خوبی برخوردار بوده و توانسته خود را به سطح مناسب و قابل قبولی از کیفیت و کمیت برساند. از آنجایی که در سال‌های اخیر تقاضا برای این دسته از خدمات افزایش یافته و کسب و کارها سفارش‌های متنوعی برای چاپ بسته‌بندی محصولات خود دریافت داشته‌اند، واردات دستگاه‌های چاپ رونق گرفته و در حال حاضر دستگاه چاپ نه تنها برای رفع نیاز داخلی موجود بوده، بلکه تولیدکنندگان به راحتی می‌توانند به صادرات این ماشین‌آلات نیز روی بیاورند.

اما این حوزه برای بسیاری که به تازگی در آن ورود کرده‌اند، جدید است و این افراد نیاز بازار و دانش مورد نیاز پیشرفت در این حوزه را کسب نکرده‌اند. بنابراین همان اندازه که صنعت چاپ می‌تواند منجر به درآمدزایی شود، ظرفیتی برای ورشکستگی و خسران زیاد برای تولیدکنندگان این حوزه را نیز دارد.

فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران
فن‌آوری نانو در بسته‌بندی

پیشرفت در بسته‌بندی هوشمند برای افزایش عمر مفید محصولات غذایی، هدف بسیاری از شرکت‌ها می‌باشد. سیستم‌های بسته‌بندی با فن‌آوری نانو قادر خواهند بود پارگی‌ها و سوراخ‌های کوچک را با توجه به شرایط محیطی (مانند تغییرات دما و رطوبت) ترمیم و یا با تغییر رنگ بسته‌بندی، مصرف کننده را از فساد ماده غذایی آگاه سازند. به عنوان مثال، بسته‌بندی‌های مواد غذایی می‌تواند شامل رشته‌ای از نانو حسگرها باشد که نسبت به گازهایی که از مواد غذایی فاسد آزاد می‌شوند، به شدت حساس بوده و تغییر رنگ دهند. این تغییر رنگ، علامت واضحی از سلامت یا فساد ماده غذایی است.

فن‌آوری نانو می‌تواند در مواردی مانند افزایش مقاومت نفوذ در پوشش‌ها، افزایش ویژگی‌های دیواره‌ها (مکانیکی، حرارتی، شیمیایی و میکروبی)، افزایش مقاومت در برابر گرما، گسترش ضد میکروب‌های فعال و سطوح ضد قارچ، کارساز باشد. چشم اندازهای مالی فن‌آوری نانو در صنایع بسته‌بندی بسیار امیدوارکننده می‌باشند. صنعت بسته‌بندی هوشمند از آنچه پیش‌بینی شده بود پیش‌تر رفته و نشانه‌های تکامل آن به خوبی پیداست.

بسته‌بندی مواد غذایی

بسته‌بندی محصولات غذایی علاوه بر شرایط عمومی حاکم بر صنعت بسته‌بندی، شرایط خاص خود را دارد. صنعت بسته‌بندی مواد غذایی نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا گسترده است و از جمله صنایعی است که سبک زندگی مدرن به آن نیاز فراوان دارد.

در موضوع بسته‌بندی مواد غذایی علاوه بر اینکه کالا برای نگهداری، توزیع و بازاریابی آماده می‌شود، با مسئله‌ای به نام بهداشت بسته‌بندی مواجه هستیم. رعایت بهداشت در تمام حوزه‌های بسته‌بندی چه غذایی و چه غیر آن عاملی است که باید مورد توجه قرار گیرد، لیکن در زمینه بسته‌بندی مواد غذایی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.

بسته‌بندی مناسب مواد غذایی استاندارد باید دارای شرایط زیر باشد:

فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران
  • قابليت پذيرش چاپ بر روی بسته‌بندی
  • قابليت استفاده در ماشين‌هاي لفاف
  • قابليت دوخت در حرارت روی بسته
  • شکل‌پذيری به کمک باد، خلا و يا فن‌آوری‌های حرارتی
  • شفافيت و درخشش سطح بسته برای رضايت و جلب نظر مشتری
  • کنترل در انتقال رطوبت و بخار آب
  • کنترل در انتقال ساير گازها مانند دی اکسید کربن، اکسیژن و نیتروژن
  • تحمل تغيير درجه حرارت هنگام انبارداری، جابجایی و فروش
  • نبود مواد سمی در جنس بسته‌بندی
  • ارزان و به صرفه بودن بسته‌بندی
  • مقاومت در مقابل ضربه و فشارهای خارجی
فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران

در بسته‌بندی‌های مواد غذایی خشک مهم‌ترین مساله جلوگیری از ورود رطوبت و بخار آب به داخل بسته است. مورد دیگری که در تمام بسته‌بندی‌های غذایی رعایت می‌گردد، شفافیت بسته‌بندی محصول است، بطوریکه حتی اگر تمام بسته‌بندی به صورت شفاف نباشد، معمولا حداقل بخشی از بسته‌بندی شفاف است و در آن از طلق یا پلاستیک استفاده می‌شود. چرا که مشتریان خرید محصولات غذایی علاقه دارند داخل بسته‌بندی کالا را بررسی کرده و از کیفیت آن مطمئن شوند.

برای هر کدام از نیازهایی که صنعت بسته‌بندی مواد غذایی به آن احتیاج پیدا می‌کند، دستگاه، ماشین‌آلات و یا فن‌آوری منحصر به فردی در نظر گرفته شده است. هر کدام از انواع مواد غذایی ویژگی خاص خود را داشته که باعث می‌شود هر محصول بسته‌بندی ویژه خود با تمام مشخصه‌های یک بسته‌بندی استاندارد را داشته باشد. این فن‌آوری‌ها در زیر معرفی شده اند:

  • ورق‌های جذب کننده اکسیژن برای کندکردن فرآیند اکسیده شدن چربی‌ها در محصولاتی که چرب هستند.
  • ورق‌های خوراکی عایق بین محصولات داخل بسته برای کندکردن روند انتقال رطوب بین اجزای تشکیل دهنده یک ماده غذایی درون بسته‌بندی که هر کدام فعالیت شیمیایی متفاوتی دارند.
  • ورق‌های جذب کننده دی اکسید کربن.
  • ورق‌های جذب کننده بوی نامطبوع، چه از بیرون بسته به داخل و بالعکس.
  • ورق‌های حساس به مایکرویو که در صورت افزایش دما و گرم شدن محیط باد می‌کند و مواد غذایی داخل بسته را حرارت می‌دهد. این ورق‌ها در بسته‌بندی موادی مثل سیب‌زمینی نیمه آماده، نان‌های صنعتی و نیمه صنعتی و یا ذرت نیمه آماده کاربرد دارند. نشانگر انجام فرآیند مایکرویو روی این بسته‌بندی‌ها چاپ شده است.
  • ورق‌های منتشر‌کننده بخار آب درون بسته به بیرون.
فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران
صنایع بسته‌بندی مواد غذایی در ایران

همانگ.نه که گفته شد صنعت بسته‌بندی در ایران بسیار پراکنده بوده، لیکن این مساله در عین اینکه چالش‌هایی را برای متصدیان و مسئولان این بخش به وجود آورده، مزایایی هم به همراه داشته است. در ایران کارخانه‌های تولید بسته‌بندی زیادی فعالیت می‌کنند که به بخش‌های زیر قابل تقسیم هستند:

  • کارخانه یا واحد تولیدی بسته‌بندی کارتن
  • کارگاه‌ها یا کارخانه‌های چاپ بسته‌بندی
  • فروشندگان یا تولیدکنندگان ماشین‌آلات و دستگاه‌های بسته‌بندی
  • کارگاه‌ها و واحدهای تولیدی جعبه‌سازان بسته‌بندی
  • تولیدکنندگان ظروف پلاستیکی
  • تولیدکنندگان ظروف فلزی
  • تولیدکنندگان ظروف شیشه‌ای
  • کارخانه‌های تولید بسته‌بندی‌های پلاستیک
فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران

با توجه به تمرکز بیشتر سرمایه داران و تولیدکنندگان ایرانی در پایتخت، حضور حداکثری این صنایع در این محدوده از کشور قابل پیش‌بینی و طبیعی به نظر می‌رسد.

نحوه توزیع جغرافیایی کارخانه‌های صنایع بسته‌بندی در ایران

بسیاری از کارخانه‌های صنایع بسته‌بندی در همه‌ی بخش‌ها در استان تهران راه‌اندازی شده و فعالیت می‌کنند. همچنین تعداد زیادی از این واحدهای تولیدی بسته‌بندی در حد فاصل مسیر تهران تا قزوین و در ادامه آن رشت و در نهایت تبریز مستقر هستند.

پس از تهران و محدوده جغرافیایی پایتخت، کارخانه و واحدهای تولیدی صنعت بسته‌بندی در مناطق جنوب کشور بیشتر از همیشه مورد نیاز است. در این خطه تولیدات کشاورزی زیاد است و در نتیجه بسته‌بندی محصولات موادغذایی، نیازی اساسی محسوب می‌شود. اما شهرهای جنوبی کشور، همانند تهران و یا سایر شهرهای کشور، سهم زیادی از حضور این صنعتگران ندارند و در آن حوزه محدود جغرافیایی تولید نمی‌شوند. برخی ملزومات بسته‌بندی مواد غذایی همچون فیلم BOPP که بسیار هم مورد استفاده است. این در حالی است که مواد اولیه تولید این فیلم از جنوب کشور به سمت شمال حمل شده و در آنجا تولید می‌شوند. به صورت کلی سرمایه‌گذاری در جنوب کشور در این حوزه مدیریت نشده و باید مورد بررسی متولیان این صنعت قرار بگیرد.

پر رونق‌ترین منطقه از نظر تولید بسته‌بندی را می‌توان شمال کشور دانست. از استان‌های خراسان شمالی گرفته تا استان‌های مجاور دریای خزر و شمال آذربایجان، همگی فعالیت قابل توجهی در زمینه بسته‌بندی دارند. هرچند که استان‌های شمالی کشور که بخاطر نزدیکی با دریا رطوبت بالایی دارند، روند رشد بسیار کندتری را در بسته‌بندی طی کرده‌اند. استان خراسان شمالی هم با اینکه در بسته‌بندی فعال است و مواد غذایی چون زعفران و سایر محصولات کشاورزی همیشه نیازمند رشد صنعت بسته‌بندی در این بخش بوده، اما از فرصت موجود برای پیشرفت و بروز خلاقیت استفاده نشده و روند رشد آهسته‌ای دارد. البته فعالیت برخی کارخانه‌های بسته‌بندی دولتی در این منطقه جغرافیایی بر این رشد آهسته بی تاثیر نبوده است.

فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران

بخش شمال غربی کشور هم به علت مجاورت با کشور ترکیه و رونق مسیر صادرات از این مرز، پیشرفت خوبی در زمینه بسته‌بندی محصولات داشته‌اند و آینده روشنی برای آنان متصور است. در مقابل بخش جنوب شرقی کشور عملا فعالیتی در زمینه بسته‌بندی نداشته و برنامه و استراتژی برای سرمایه‌گذاری در این بخش هم انجام نمی‌شود.

به صورت کلی می‌توان به آینده صنعت بسته‌بندی در ایران امیدوار بود. با افزایش تولید محصولات از هر نوع، تقاضا برای بسته‌بندی کالاها در کشور افزایش پیدا می‌کند و بهتر است پیش از هر چیز نظارت و مدیریت در این صنعت افزایش پیدا کرده تا روند رشد آن در مسیر درست خود طی شده و پیشرفت‌ها با نگاهی کارشناسی انجام گیرد.

منابع:

سرمقاله شماره 86-87 ماهنامه صنعت بسته‌بندی، رضا نورائی

bionic.blogfa.com

fararu.com

فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران
فصلنامه46-صنعت بسته‌بندی در ایران
فصلنامه46-شما این محصول را می‌خواهید

شما این محصول را می‌خواهید، فقط هنوز نمی‌دانید!

مقدمه‌ای بر بازاریابی و بسته‌بندی عصبی

بسته‌بندی را می‌توان یکی از زیرشاخه‌های بازاریابی دانست، در واقع نقطه ارتباط محصول با مشتری، بسته‌بندی است. آیا روش درستی را برای ارتباط بین مشتری و محصول خود برگزیده‌اید؟

در علم مدرن چیزی ورای زیبایی در بسته‌بندی و استفاده از گروه‌های کانونی[1] برای نظرسنجی در بازاریابی وجود دارد که پیش از پیدایش دستگاه‌های جدیدی چون [2]fMRI و [3]EEG  و رهگیری چشمی[4] هرگز بدان پرداخته نشده بود. علوم اعصاب[5]، امروز به‌صورت گسترده در مسائل اجتماعی و مرتبط با رفتار انسان در حال استفاده است، از قضاوت و روان‌شناسی گرفته تا اقتصاد و بازاریابی.

مشکل شیوه‌های قدیمی[6] در بازاریابی از آن جا سرچشمه می‌گیرد که انسان‌ها در هنگام خرید به‌صورت منطقی تصمیم نمی‌گیرند! در واقع انسان نمی‌تواند به احساس واقعی خود در مورد یک محصول فکر کند و آنچه را که فکر می‌کند نمی‌تواند بیان کند و در نهایت به آنچه که بیان می‌کند نمی‌تواند عمل کند! با علم به این موضوع که در حدود 95 درصد تصمیمات انسان‌ها، از ضمیر ناخودآگاه (مغز اولیه یا خزنده) آنها نشات می‌گیرد و اتفاقاتی که در ضمیر ناخودآگاه روی می‌دهد توسط بخش تکلم (بخش رویی مغز یا مغز جدید) قابل بیان نیست متخصصین علم اعصاب تصمیمات بشر را در حد تصمیمات مهره‌داران ابتدایی و خزنده می‌دانند! برای درک این موضوع دانش جدید میان‌رشته‌ای[7] که علوم اعصاب، روان‌شناسی و مدیریت را به هم پیوند می‌زند به منصه ظهور می‌رسد. کمپانی‌های معظمی چون گوگل، آمازون، دیزنی، هیوندای، کوکاکولا، اپل، تویوتا و بسیاری دیگر به‌صورت گسترده در حال به‌کارگیری روش‌های بازاریابی عصبی[8] در راستای افزایش بازدید وبسایت، تست محصول پیش از عرضه، برندسازی و پیشبرد اهداف سازمانی و درک نیاز واقعی انسان در بازار رقابتی امروز هستند.

چگونه می‌توان با برنامه‌ریزی بر اساس آنچه مشتری‌ها می‌خواهند وارد بازار شد؟ چگونه باید با فرم‌های نظرسنجی و بازار سنجی و تشکیل گروه‌های کانونی اقدام به تولید نمود؟ مشکل اساسی این جاست که مشتری خود نمی‌داند به چه چیزی نیاز دارد! بازاریابی عصبی با تکنیک‌های مختلف به ضمیر ناخودآگاه انسان‌ها ورود کرده و سرچشمه تصمیمات را شناسایی و احساس واقعی مصرف‌کننده را ردیابی می‌کند. در این مقاله به‌صورت مختصر به علم بازاریابی عصبی و ساختار مغزی انسان می‌پردازیم و روش‌های تلنگر زدن به تصمیم‌گیری افراد را بیان می‌کنیم، سپس با استفاده از این دانسته‌ها به شیوه‌های بسته‌بندی عصبی[9] می‌پردازیم و پیشنهاداتی جهت بهبود بسته‌بندی در صنعت کاشی و سرامیک ارائه خواهیم داد.

به مثال‌های زیر توجه کنید و آنها را تا انتهای مقاله به‌خاطر بسپارید.

  • شرکت چیتوز[10] (یکی از زیرمجموعه‌های پپسی) قصد داشت تا یک تبلیغ تلویزیونی‌ را به نمایش بگذارد که در آن خانمی در لباس‌شورخانه با خانم دیگری شوخی کرده و با ریختن اسنک‌هایش بر ملحفه سفید وی باعث خراب‌شدن آنها می‌شود. گروه کانونی (افرادی که مورد نظرخواهی قرار می‌گیرند) به‌اتفاق از این تبلیغ به دلیل طبیعت ناخوشایند آن اعلام انزجار کردند و نظر مثبتی به آن نشان ندادند.
  • شرکت پپسی در دهه 1970 چالش معروفی[11] (حداقل در میان بازاریابان) برگزار کرد. افراد مختلفی از جانب شرکت، در فروشگاه‌ها، بازارها و مراکز پرجمعیت میزی برپا کردند که روی آن دو لیوان ساده و سفید گذاشته شده بود، محتوی لیوان‌ها اما متفاوت بود، درون یکی از آنها پپسی و در دیگری نوشابه شرکت رقیب، کوکاکولا ریخته شده بود. از افراد مختلف دعوت می‌شد تا هر دو لیوان را تست کنند و نظر خود را در مورد اینکه کدام‌یک را ترجیح می‌دهند بیان کنند. نتیجه آن بود که اکثر آمریکایی‌ها طعم پپسی را ترجیح دادند. فقط یک مشکل کوچک وجود داشت، اگر روی نوشیدنی اسم برند نوشته شده باشد نتیجه برعکس می‌شد!
  • در یک نمایشگاه آثار هنری از بازدیدکنندگان قبل از ورود پرسیده شد که تمایل دارند آثار پرتره را خریداری کنند و یا منظره‌های طبیعی، پاسخ اغلب بازدیدکنندگان پرتره بود، اما بعد از خروج تقریباً همگی آثار مناظر طبیعی را خریداری کرده بودند!

اجازه بدهید اندکی با ساختار مغزی انسان آشنا شویم، در واقع بر اساس نظریه تکامل، مغز انسان از زمانی که مهره داری ابتدایی بوده تا انسان خردمند امروزی سه مرحله تکاملی را پشت سر گذاشته و اکنون از سه طبقه یا سه‌لایه تشکیل شده است. (تصویر 1)

  • لایه رویی یا مغز جدید و متعالی که مسئول تفکر و منطق است. حل مسائل ریاضی، تکلم، قضاوت، منطق، توجه، حافظه و مسیریابی و زمان‌شناسی از توانایی‌های این بخش است. آنچه ما را از دیگر جانداران متمایز می‌سازد کورتکس رویی مغز است.

فصلنامه46-شما این محصول را می‌خواهید
تصویر 1: مغز انسان در روند85 میلیون ساله تکامل از  3 لایه تشکیل شده است.
  • مغز میانی که با بینایی، شنوایی، کنترل حرکتی، خواب و بیداری، هشیاری و کنترل حرارت بدن مرتبط است و در غالب پستانداران مشترک است.
  • بخش اولیه یا نخستین مغز که مستقیم به ستون فقرات مهره‌دار متصل است و مغز قدیمی یا خزنده خوانده می‌شود. این بخش قدیمی‌ترین قسمت مغز است و میلیون‌ها سال است که در تمام مهره‌داران مسئول حفظ حیات است. سرعت تصمیم‌گیری لایة درونی حدود 400 برابر بیشتر از سرعت تصمیم‌گیری در مغز جدید است. اگرچه تصمیم‌گیری نهایی در مغز جدید انجام می‌شود، اما بخش‌های میانی و بیرونی بر روی تصمیم‌های ما تأثیر می‌گذارند و همان‌طور که گفته شد 95 درصد از تصمیمات انسان تحت تأثیر این دو قسمت هستند. در بازاریابی عصبی کارشناسان این حوزه تأثیری را که مغز قدیم بر لایه رویی برجای می‌گذارد بررسی می‌کنند.
فصلنامه46-شما این محصول را می‌خواهید
تصویر2: فروید ضمیر انسان را به کوه یخی تشبیه نمود که قسمت معظم آن زیر آب قرار دارد و دیده نمیشود.

البته در حوزه روان‌شناسی، زیگموند فروید چنین ساختاری را در تئوری کوه یخ[12] ارائه داده و ضمیر انسان را به کوهی از یخ که در آب شناور است تشبیه نموده است. می‌دانیم که قسمت اعظم کوه یخی (حدود 90 در صد) در زیر آب قرار دارد و دیده نمی‌شود. فروید بخش روی آب را بخش هشیار، بخش پایینی را بخش ناخودآگاه و لایه میان این دو را بخش نیمه هشیار نامیده بود. (تصویر 2)

اکنون شش محرک اصلی را برای تلنگر زدن به مغز قدیم انسانی ارائه می‌دهیم، بدیهی است که بیان تمامی روش‌ها و مثال‌ها در این مقال نمی‌گنجد اما مهم‌ترین آنها را در ادامه می‌آوریم. به‌کارگیری این شش محرک در تمامی مراحل بازاریابی و بسته‌بندی می‌تواند به پیشبرد شرکت کمک کند و به‌سرعت شما را به یک بازاریاب حرفه‌ای مبدل نماید.

محرک اول خودخواهی[13] است. آنچه مغز خزنده و یا قدیم می‌فهمد فقط من، من‌و من است! چند بار با دیدن تصادفی در خیابان به این فکر کرده‌اید که “خوب شد من جای او نبودم! “. طبیعت برای بقای نسل موجودات زنده این عنصر اساسی را در وجود همگان نهاده است. در هنگام معرفی محصول خود و یا طرح شعار تبلیغاتی از خودتان تعریف نکنید، شعارهایی نظیر ما اولین . . .، ما بهترین . . ، ما تنها . . .، ما از سال … و بسیاری از این دست شعارها که همگی با آن آشنا هستیم هیچ تاثیری بر مشتری نخواهد داشت! مستقیم با بخش خودخواه مشتری تماس بگیرید و او را مخاطب قرار دهید،  به‌عنوان‌مثال شعار شرکت یاهو “آیا یاهو دارید؟ “[14] ، شرکت اسپرایت ” از عطش خود فرمان ببرید”[15]، شعار ارتش آمریکا “تو را می‌خواهم”، شعار پیتزا دومینو[16]” شما 30 دقیقه وقت دارید”[17]،شعار نایکی” فقط انجامش بدید”[18]

فصلنامه46-شما این محصول را می‌خواهید
تصویر 3: برای مشتری مهم نیست که شما که بودید و که هستید ! مشتری دوست دارد در مورد او بگویید.
فصلنامه46-شما این محصول را می‌خواهید
تصویر4 : در بسته‌بندی‌های شرکت اپل با استفاده از تضاد (محرک دوم) پیام اضافه‌ای وجود ندارد و تمرکز بر روی دیده‌شدن محصول است، در پشت‌بسته تنها نوشته شده است: سلام، از سیاتل (محرک پنجم و سوم)

محرک دوم تضاد[19] یا کنتراست می‌باشد. مغز قدیم برای بقا به تضادها واکنش نشان می‌دهد. قبل و بعد، گرما و سرما، مرگ و زندگی، شب و روز، تاریک و روشن. اگر قورباغه‌ای را در آب جوش بیندازیم بلافاصله بیرون می‌جهد اما اگر آن را در آب با دمای معمولی گذاشته و آهسته‌آهسته آن را بجوش آوریم مغز او متوجه تضاد نشده و قورباغه مذکور به‌آرامی پخته خواهد شد! بسته‌بندی‌های اپل، مایکروسافت و سامسونگ را به‌خاطر آورید و طریقه استفاده ایشان از کنتراست را بررسی کنید. (تصویر 4)

فصلنامه46-شما این محصول را می‌خواهید
تصویر5: در تبلیغات و بسته بندی خود از کمترین میزان نوشته استفاده نمایید

محرک سوم، زبان نفهمی و بی‌سوادی این بخش از مغز است! همان گونه که در ابتدا گفتیم تکلم ویژگی مغز رویی و جدید است، باید گفت که انسان تا 80 درصد از اطلاعات خود را توسط حس بینایی دریافت می‌کند و در ادامه خواهیم گفت که حواس پنج‌گانه مختص مغز قدیم است.

 آخرین تبلیغ محیطی و بیلبوردی را که دیدید به‌خاطر آورید، چه چیزی روی آن نوشته شده بود؟ شاید به‌سادگی رنگ غالب و تصویر آن را به یاد می‌آورید اما نوشته‌ها؟ کمی سخت شد. در طراحی بسته‌بندی خود، بیلبوردها، تبلیغات تلویزیونی و رادیویی کمترین میزان نوشته را به کار ببرید. تصویر 5 مربوط به صندوق جهانی طبیعت است، به آن نگاه کنید، به نظر شما پیام صندوق نیازی به توضیح دارد؟

محرک چهارم توجه این بخش از مغز به ابتدا و انتهاست. شاید علت آن را بتوان پیروزی در کسب شکار و شکست در فرار شکار جانوران شکارچی نسبت داد. آنچه که می‌دانیم مغز قدیم در هنگام شروع یک آگهی، شعار تبلیقاتی، بیانات مریدان شرکت، هشیار و در پایان آن دوباره هشیار می‌شود و این مهم نیست که در این میان چه می‌گذرد. اشتباهات تایپی و تکرارها عمدی بود!

فصلنامه46-شما این محصول را می‌خواهید
تصویر6: بسیاری از آگهی ها با استفاده از نرومارکتینگ باعث توجه بیشتر بیننده به نام برند و در نتیجه برند سازی قوی تر میشود. نرومارکتینگ اثربخشی تبلیغات را افزایش و هزینه ها را کاهش میدهد.

محرک پنجم: مغز قدیم احساساتی است و با حواس پنج‌گانه سروکار دارد، اگر برخی فروشگاه‌ها بوی خاصی دارند، اگر در یک فروشگاه کسی از شما خواست که نمونه محصولی را بچشید[20]، اگر صاحب مغازه پارچه‌فروشی قسمتی از پارچه را به دست شما داد تا لمسش کنید، اگر سوت بوتان، انتخابی مطمئن را به‌خاطر میاورید و یا با شنیدن آهنگ سنتی در یک فروشگاه هنرهای باستانی خرید می‌کنید و یا در حال بازکردن کارتن گوشی اپل خود صدای تیک مانندی شنیدید، بنگ! شما مشتری شده‌اید!

در واقع هرآنچه که حواس مشتری را برانگیزاند سبب شلیک مغز قدیم به لایه رویی مغز یا کورتکس بالایی می‌شود تا برای اقدام دست‌به‌کار شود! همچنین این قسمت احساساتی است، اگر در تبلیغات خود باعث برانگیختن احساسات مشتری شوید، و یا پیام محبت آمیزی را ارائه دهید از این تکنیک استفاده نموده‌اید. استفاده از چهره انسان، تصویر کودک، خونریزی، صحنه رمانتیک و … مثال‌هایی برای برانگیختن احساسات هستند. در تصویر 6 سمت راست، با حرکتِ چشم مدل به سمت برند، تصویر سمت چپ، توجه بیننده به لوگو و نام شرکت جلب می‌شود (در این تصویر از روش‌های ردیابی چشمی استفاده شده است و رنگ‌های گرم به معنی تمرکز بیشتر چشم‌ها هستند).

فصلنامه46-شما این محصول را می‌خواهید
تصویر 7: بیننده به سادگی خود را به جای هر یک از افراد درون آگهی نشانده و اتفاقی که در شرف وقوع است را با جان و دل حس میکند. تصویر کودک صندلی عقب با کودک جلوی ماشین آمیخته شده است.بالا نوشته شده است به هر دو سو فکر کنید.

محرک ششم قیاس پذیر بودن و محسوس بودن[21] تبلیغات و بسته‌بندی است، بدان معنی که می‌بایست تصویری ارائه شود که در یک نگاه بیننده وادار به تمرکز شود. موردی عادی را در آگهی‌ها غیرعادی جلوه دهید و باعث تلنگر به مغز قدیم شوید. به‌عنوان‌مثال در صنعت کاشی و سرامیک جهت نشان‌دادن استحکام، تصویر فیلی را نشان دهید که بر روی کاشی ایستاده است، خودرو عظیم‌الجثه دریل داری که برای ایجاد رخنه در آن در حال تقلا است، بولدوزری که آسفالت را جویده و از روی کاشی شما هم در این مسیر رد شده و کاشی بدون آسیب مانده است. خیال را آزاد کنید و سایر قابلیت‌های محصول خود در هر یک از محرک‌های مطرح شده را بررسی نمایید. (تصویر 7) اگر قیمت و یا سایر ویژگی‌های کالای خود را با موارد دیگر، هرچند نامربوط مقایسه می‌کنید نیز، در حال استفاده از این تکنیک هستید. همچنین اگر به هر طریق مشتری را وادار کنید که خود را در تبلیغ شما قرار دهد از محسوس نمودن استفاده کرده‌اید.

این شش محرک را به یاد داشته باشید و این بار که بسته‌بندی و یا تبلیغی را دیدید و یا قصد ساخت آگهی‌ای را داشتید آن را در هر یک از این موارد محک بزنید. موارد بسیار زیادی برای استفاده از این موارد وجود دارد، به‌عنوان‌مثال اگر مشتریان شما مرد هستند در فروشگاه خود موسیقی و یا عطر مردانه بکار ببرید. تحقیقات صورت‌گرفته در سال 2006 نشان داده که بوی وانیل در فروشگاه لباس زنانه سبب افزایش چشمگیر فروش شده است. در مورد مردها نیز بوی رز مراکشی چنین اثری دارد و البته ثابت شد که مردان در جایی که بوی وانیل باشد کمتر خرید نموده و خانم‌ها نیز بالعکس. در محیط فروش از نوشیدنی گرم استفاده کنید، کم بودن و یا خاص بودن کالا را به مشتری نشان دهید و نسخه‌های محدود[22] از کالا و طرح خود داشته باشید، حتماً دستگاه کارت‌خوان داشته باشید چرا که تحقیقات نرومارکتینگ توسط دستگاه‌های f MRI نشان می‌دهد که در هنگام پرداخت نقدی دقیقاً قسمتی از مغز فعال می‌شود که در هنگام درد فعال می‌گردد! استفاده از گل‌های طبیعی، هوایی مطبوع، محیط پاکیزه باعث برانگیختن مشتری و افزایش اطمینان و خرید خواهد شد …

به مثال‌های ابتدا بازگردیم:

  • در تحقیق شرکت چیتوز بعد از استفاده از دستگاه EEG مشخص شد که مخاطبان در واقع عاشق این تبلیغ هستند، ترس از مورد قضاوت قرارگرفتن سبب شده بود که پاسخ آنها به این ویدئو تبلیغاتی منفی باشد، ولی بررسی مستقیم مغز ایشان نشان داد که مردم به‌واقع عاشق پودر نارنجی چسبناک اسنک بر سر انگشتانشان هستند و اگر مجال یابند از مالیدن دستان نارنجی رنگشان به سراسر گیتی دریغ نمی‌کنند! در واقع همه این شوخی را در باطن دوست داشتند، نتیجه این کمپین تبلیغاتی و استفاده مکرر از این گرد نارنجی بسیار موفقیت‌آمیز بود و برند چیتوز را به شیطنت و هیجان‌طلبی مشهور ساخت.
  • در چالش پپسی نیز در اوایل قرن حاضر دانشمندان با باز تکرار چالش و بررسی مغز شرکت‌کنندگان در دستگاه fMRI دریافتند که مصرف‌کنندگان با مصرف پپسی قسمتی از مغز رویی‌شان که مسئول طعم است فعال می‌شود اما با دانستن نام کوکاکولا علاوه بر قسمت مربوط به طعم، قسمت مربوط به خاطراتشان نیز فعال می‌گردد و همین امر که ناشی از برندسازی قوی کوکاکولا بوده سبب می‌شد که تصمیم نهایی ایشان تحت تأثیر قرار بگیرد و کوکا را خوشمزه‌تر ببینند!
  • در نمایشگاه نقاشی، میل ذاتی انسان به طبیعت باعث شده بود تا افراد مورد بررسی، ناخواسته دروغ بگویند!

راهکارهایی جهت بسته‌بندی در صنعت کاشی با رویکرد عصبی:

  • رنگ بسته‌بندی: باتوجه‌به اینکه عمده مشتری هدف ما در این صنعت مردان هستند و با توجه به محرک سوم، در بسته‌بندی بایستی از رنگ‌هایی مردانه استفاده کرد، به‌صورت کلی رنگ‌های طیف قرمز، قهوه‌ای، سیاه، نارنجی و آبی رنگ‌های مردانه شناخته می‌شوند. [i] باید گفت که بسته‌بندی مشترکی برای مرد و زن وجود ندارد و بسته به اینکه جامعه هدف محصول شما چه جنسیتی دارند بسته‌بندی طراحی می‌شود.
  • داشتن گوشه‌های تیز در بسته‌بندی، یادآور آسیب‌دیدن است و با خودخواهی و محرک اول در تضاد، اگر قرار است طرح کاشی ازروی بسته دیده شود، بهتر است که از اشکال بدون گوشه نظیر بیضی و دایره استفاده شود. در مورد خود بسته‌بندی نیز بهتر است از لبه گیرهای پلاستیکی استفاده شود و با تغییراتی در طراحی و پرینت گوشه‌های پکیج گرد شود. تحقیقات نشان داده است که کالاهایی که در فروشگاه‌های بزرگ در گوشه‌های مثلثی و یا 4 گوش قفسه قرار دارند کمتر بفروش می‌رسند! (تصویر 8)
فصلنامه46-شما این محصول را می‌خواهید
تصویر 8: در فروشگاه‌های مدرن از قفسه‌های 4 گوش در ابتدا و انتهای ردیف قفسه‌ها خبری نیست

  • محل قرارگیری لوگو، تحقیقات رهگیری چشمی نشان می‌دهد که بهترین محل برای قرارگیری لوگو وسط بسته‌بندی است (تصویر 3). همچنین از زیرنویس کردن نوشته‌های لازم بر روی بسته‌بندی خودداری کنید، شاید زیرنویس، ناخودآگاه را به یاد شبکه‌های خبری می‌اندازد و خبرها همیشه ناخوشایند بوده‌اند! در نظر داشته باشید که اکثر مشتریان در نهایت 6 ثانیه را به اسکن‌کردن
فصلنامه46-شما این محصول را می‌خواهید
تصویر 9: ردیابی چشمی محل تمرکز چشم‌ها را  بر روی بسته بندی نشان می‌دهد.
  • بسته‌بندی شما اختصاص می‌دهند.
  • نوع فونت نوشته شده نیز باید ساده و خوانا باشد، این موضوع به‌خصوص در مورد لوگو، شماره و عنوان بسیار مهم است، در مقابل استفاده از فونت‌های نامتعارف، هرچند در خاطر کمتر می‌ماند، اما می‌تواند سبب جلب نظر شود. [ii]
  • بسته‌بندی مات: تحقیقات نرومارکتینگ دو برند کمپبلز[23] و فریتولی[24] نشان داده که بسته‌بندی‌های براق سبب واکنش منفی در مشتری می‌شوند، حال‌آنکه این واکنش منفی در مورد بسته‌بندی‌های مات وجود ندارد. در صنایع غذایی نیز محصولاتی که برای سلامتی مضر هستند در بسته بندی شفاف ارائه نمیشوند، چرا که مشتری با دیدن آن از خرید منصرف میشود. آخرین باری که چیپس را در بسته بندی شفاف دیدید به خاطر آورید!
  • تعبیه دستگیره جهت راحتی حمل نیز سبب تلنگر به محرک ششم خواهد شد و مصرف‌کننده زحمت کمتری برای جابه‌جایی آن خواهد کشید.
  • استفاده از بسته‌بندی‌های بازیافت شونده و دوستدار محیط‌زیست نیز راهکار دیگری برای قلقلک دادن بخش احساسی و یا محرک پنجم است، تمام شرکت‌های مطرح، برای بهره‌گیری از این محرک از بسته‌بندی‌های قابل بازیافت استفاده می‌کنند.

  در این مختصر کوشیدیم که هرچند فشرده و کوتاه، آینده نوظهور بازاریابی را تجسم کنیم، امید است که صنعتگران، به‌ویژه فعالان حوزه کاشی و سرامیک در تمامی بخش‌های سازمانی با نیم‌نگاهی به آینده، علوم روز را بکار گیرند و سرافرازی ایران عزیزمان را در بازارهای جهانی رقم زنند.

منابع و مأخذ:

[1] Focus Group

[2] Functional Magnetic Resonance Imaging

[3] Electroencephalogram

[4] Eye Tracking

[5] Neurosciences

[6]  آنچه را در مورد بازاریابی پیش از نرومارکتینگ میدانیم علوم قدیم  نامیدیم

[7] Interdisciplinary

[8] Neuromarketing

[9] Neuro Packaging

[10] Cheetos

[11] Pepsi Challenge

[12] Iceberg Theory

[13] Self-Centered

[14] Do You Yahoo?!

[15] Obey Your Thirst

[16] پیتزا دومینو برای جلب مشتری، اگر زمان تحویل از 30 دقیقه بیشتر شود، پیتزا را رایگان عرضه میکند.

[17] You Got 30 Minutes

[18] You, Just Do It

[19] Contrast

[20] Sampling

[21] Tangible

[22] Limited Edition

[23] Campbell’s

[24] Frito-Lay

[i] Color associations with masculine and feminine brand personality among Chinese consumers, Shuzhe Zhang, 2015

[ii] Neuromarketing 101, Roger Dooley, 2005

فصلنامه46-زعفران، طلای سرخ ایران

زعفران، طلای سرخ ایران

ایران بزرگترین تولیدکننده زعفران در جهان می‌باشد که سابقه کاشت آن به بیش از ۳۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. با توجه به موضوع این شماره از فصلنامه دیجیتال” دنیای بهتر”  با محوریت” بسته‌بندی” فرصتی پیش آمد تا با یکی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان مبتکر و به نام این محصول، مصاحبه‌ای انجام دهیم تا با بسته‌بندی و صادرات طلای سرخ ایران بیشتر آشنا شویم. آنچه در زیر می خوانید بخشی از مصاحبه اتاق مشترک ایران و ایتالیا با آقای مهندس شریعتی مقدم، مدیرعامل شرکت‌های گروه بین‌المللی نوین زعفران، می باشد:

  • سهم ایران در صادرات جهانی زعفران چه میزان است و چه کشورهایی در این عرصه پیشتاز هستند؟ دلیل اینکه جایگاه ایران در طول زمان تغییر کرده است چیست؟

سهم ایران در صادرات زعفران در دو بخش خلاصه می شود: 7%  از کل میزان زعفران که شامل بسته‌بندی کوچک زیر 10 گرم است، برای مصرف‌کنندگان نهایی تهیه می شود و 93% آن در بسته‌بندی‌های بالای 10 گرم، به صورت فله‌ای صادر می‌شود.

متاسفانه جایگاه ایران در صادرات این محصول ارزشمند درطول زمان دستخوش تغییراتی شده، چراکه شرایط و فضای کسب و کار، عدم مدیریت بر بازار، رقابت منفی، و دور شدن بخشی از بازارهای صادراتی از ایران، به دلیل وجود تحریم‌های همه‌جانبه بانکی و وضع قوانین و پروتکل‌های محدودکننده، فروش و صادرات زعفران را با مشکلات عدیده‌ای مواجه ساخته است.

  • بسته‌بندی زعفران در ایران چه جایگاهی دارد؟ مشکلات آن چیست؟

جایگاه بسته‌بندی در صنعت مواد غذایی بسیار مهم است و در ایران طی سالهای اخیر، کیفیت و کمیت بسته‌بندی در صنعت مواد غذایی ارتقاء پیدا کرده و در مورد بسته‌بندی زعفران هم فعالیت‌های زیادی صورت گرفته، بطوریکه ظرفیتی معادل 1000 تا 1100 تن بسته بندی درکنار تنوع و تکنولوژی مدرن آن ایجاد شده است.

در مورد مشکلات بسته بندی این ماده غذایی دارویی با ارزش، این نکته حائز اهمیت است که مقررات ارزی و محدودیتهای ناشی از تحریم، بر روی این صنعت نیز تاثیر گذار بوده ، چراکه ما با دنیایی با بازارهای بسیار متنوع با فرهنگ‌ها و سلایق مختلف مواجهیم و در نتیجه یک نوع بسته‌بندی را نمی‌توان برای کلیه بازارهای هدف استفاده کرد، و عدم تنوع بسته بندی در زعفران ایران، خود یک عامل بازدارنده جهت صادرات این محصول قلمداد می‌شود.

 اجازه دهید مثالی بزنم: هند یکی از کشورهایی است که صادرات زعفران به صورت مستقیم و غیرمستقیم به آن صورت می‌گیرد و بسته‌بندی آن در داخل همان کشور توسط کارخانجات هندی انجام می‌گیرد، کشورهای عربی هم همین قاعده را در پیش گرفته و بر اساس صادرات  به هر یک از بازارهای هدف، بسته بندی مجدد زعفران ایران را انجام می‌دهند، در میان کشورهای اروپایی، اسپانیا نقش موثری جهت پوشش دادن بازار داخل و بازار اروپا داشته و بر اساس فرهنگ و میزان استفاده زعفران در هریک از کشورهای اروپایی، بسته بندی خاصی را انجام میدهد. در واقع این کشورها، زعفران ایران را با بسته بندی های متفاوت و جذاب re-export می‌کنند.

  • آیا در ارتباط با دستگاههای بسته بندی زعفران در ایران تولید کننده داخلی وجود دارد؟ چه پیشرفت‌هایی در این زمینه انجام شده است؟

اگرچه در داخل ایران، پیشرفتهای بسیاری در مورد دستگاه‌های بسته‌بندی زعفران و محصولات جانبی آن منجمله استفاده از تکنولوژی بسته بندی داروها در بسته بندی زعفران (در مجموعه نوین زعفران نیز استفاده شده است) صورت گرفته ولیکن همچنان ضعفهای زیادی نیز وجود دارد: بعنوان مثال، در بحث فرآوری و جداسازی زعفران، جای خالی دستگاه‌هایی با کاربرد اساسی در مرحله برداشت آن، حس می‌شود.

  • چند درصد از دستگاه‌های بسته بندی وارداتی هستند و عموما از کدام کشورها وارد می‌شوند؟

در ایران، واردات دستگاه‌ها بر اساس تکنولوژی تولیدی هرکارخانه صورت می‌گیرد البته اکثر تولیدکنندگان داخلی زعفران و یا محصولات جانبی آن از دستگاه‌های ایرانی یا بسته‌بندی دستی استفاده می کنند، اما کشورهایی که در زمینه صادرات دستگاههای بسته بندی به ایران فعال بوده اند کشورهایی چون ژاپن، قطر آلمان، سوئیس و ایتالیا می باشند.

  • بنظر شما نوع بسته‌بندی، طراحی آن و تنوع در ابعاد بسته‌بندی چقدر در عرضه این محصول به بازار داخلی و خارجی هرکدام به تفکیک موثر بوده است؟

هرچند در زمینه بسته بندی زعفران و محصولات جانبی آن در ایران از تکنولوژی به روز استفاده می شود اما متاسفانه  این مورد بدلیل محدودیتهای سالهای اخیر خصوصا در بحث ارز و تفاوت آن، کمی مغفول مانده است ولی مهمتر از بسته‌بندی و طراحی آن، فضای کسب و کار و مدیریت بازار زعفران است که باید به آن پرداخته شود.

  • به کارگیری روش های جدید بسته‌بندی نظیر فنّاوری هردل”Hurdle technology”، و فنّاوری‌های نوین نگهداری زعفران از جمله بسته‌بندی اتمسفر اصلاح شده، فنّاوری نانو و پرتودهی، در ایران تا چه میزان بوده است؟

استفاده از فناوری‌های مذکور می‌تواند کیفیت تولید و بسته‌بندی را تا میزان زیادی بهبود بخشد، کما اینکه این تکنولوژی‌ها در بخشی از کارخانجات داخلی پیشرو و فعال در صنعت زعفران نیز مورد استفاده قرارگرفته است اما متاسفانه استفاده از آنها هنوز فراگیر نشده است.

  • آیا کرونا بر بسته بندی این نوع کالا تاثیر داشته؟ چرا که گفته می شود رعایت نکردن بهداشت و استانداردها و سطح کیفی پایین، در بسته بندی موثر است.

همانند دیگر بخش‌های تجاری، اپیدمی ویروس کرونا به شکل مستقیم بر بازار زعفران نیز تاثیر منفی گذاشته است چراکه مصرف اصلی زعفران، در بخش صنعت غذا می باشد و با توجه به پارامترهایی چون عدم برگزاری مهمانی‌ها و کاهش رفت و آمدها، خصوصا در ماه مبارک رمضان، توقف فعالیت ایرلاین‌‌ها، بسته بودن رستوران‌ها و … مصرف این ماده با‌‌ ارزش غذایی بسیار کاهش یافته است، اما در پروسه کیفیت تولید و بهداشت آن هیچ تاثیری نگذاشته و حتی طی سال جاری دستگاه‌های خشک‌کن‌ جدید بسیار بهداشتی‌تر از قبل پروسه خشک‌کردن محصول را انجام داده‌اند.

  • قیمت تقریبی زعفران در بازارهای جهانی چقدر است؟

قیمت تقریبی یک کیلو زعفران صادراتی به صورت ماده خام در حدود 400 تا 500 یورو می‌باشد ولی ارزش افزوده‌ای که درخارج از کشور برای آن ایجاد می‌شود، به مراتب بالاتر است بخش عمده هزینه این ماده با ارزش در مرحله توزیع آن است، با توجه به این مهم که گردش مقدار زعفران به صورت کلان در داخل کشور فقط یک گرم در سال و در خارج از کشور حتی کمتر از این میزان می باشد، حاشیه قیمت این کالا افزایش یافته و بعنوان کالای لوکس محسوب می‌شود.‌

  • سایر موارد مصرف زعفران (بجز خوراکی) چیست؟

شاید حدود 80 تا 85 درصد زعفران مصارف خوراکی دارد و فقط 10 درصد آن غیرخوراکی و جهت مصارف دارویی و پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به خواص دارویی زعفران مانند  نشاط‌آور و ضد افسردگی و یا ضد سرطان بودن این ماده با ارزش غذایی، در کشورهای شرق آسیا همچون چین مصرف زعفران عموماً جهت استفاده از تاثیرات و فواید دارویی آن می‌باشد.

  • چه کشورهایی زعفران ایران را باز توزیع می کنند؟

به ترتیب کشورهایی همچون امارات، هنگ‌کنگ، ویتنام، اسپانیا و افغانستان برای توزیع مجدد زعفران ایران    (re-export) اقدام کرده‌اند.

  • عمده‌ترین خریداران زعفران ایران چه کشورهایی هستند؟

خریداران اصلی یا در واقع واسطه‌ها کشورهای فوق بوده، البته کشورهای دیگری مانند چین از طریق واسطه‌هایی چون هنگ‌کنگ خریدار زعفران ایران هستند و چنانکه گفته شد کشورهای منطقه و فرامنطقه مانند هندوستان از طریق امارات خرید را انجام می‌دهند. اسپانیا و افغانستان هم دو کشور دیگر خریدار زعفران ایران هستند که البته افغانستان بیشتر نقش ترانزیت زعفران به هند را ایفا می‌کند.

  • عمده‌ترین رقبای ایران چه کشورهایی هستند؟

رقبای ایران در تجارت زعفران، کشورهای یادشده هستند که به نوعی زعفران ایران را خریداری نموده و سپس با نام خودشان صادر می‌کنند، بنابراین صادرکنندگان داخلی شانس کمتری برای صادرات به کشورهای دیگر دارند مثلا چنانچه شما بخواهید زعفران را به سوئیس یا آفریقای جنوبی بفروشید رقیبی از اسپانیا دارید یا در مورد کشورهای منطقه مانند بحرین و عمان و کویت این امکان وجود دارد که زعفران ارزان‌تر از امارات به این کشورها ارسال ‌شود.

96 درصد از مصرف  ماده خام زعفران در جهان، در ایران تولید می‌شود، یعنی در حدود 500 تن و از این مقدار 300 تن آن صادر میشود. اگرچه طی سالیان اخیر، کشورهایی مانند یونان، هند، تبت در چین، مراکش، در سال‌های اخیر افغانستان و حتی امریکا، و بیش از 30 کشور دیگر به کشت زعفران روی آورده‌اند، اما میزان تولید زعفران در ایران به حدی است که تولیدات اندک آن کشورها نمی‌تواند تاثیر فوری بر میزان تولید زعفران ایران داشته باشد.

  • آیا گیاه زعفران محصولات جانبی دیگری مثل گل زعفران یا … دارد؟

محصولات جانبی مانند چای‌ها یا دمنوش‌ها، پودر ژله، دسر، کیک، کرم‌کارامل، بیشتر از خود زعفران تولید می‌شوند ولی از گل زعفران اخیراً برای مصارف دارویی و آرایشی و بهداشتی استفاده شده است و می‌توان گفت زعفران شامل یک زنجیره بلند است که  تمامی اجزاء آن مانند پیاز، گل زعفران و زعفران استفاده زیادی داشته که این ماده غذایی کمیاب را بسیار ارزشمند می‌کنند.

فصلنامه46-تاثیر بسته بندی بر برندینگ

تاثیر بسته‌بندی بر برندینگ

      بسته‌بندی به‌عنوان سفیر برند  در ورود یک محصول به بازار و پذیرش آن بین محصولات مشابه نقش مهمی ایفا می‌کند، یکی از عناصر مهم در تبلیغات، طراحی بسته بندی محصولات است. از بسته بندی با عناوینی همچون: “پنج ثانیه پایانی بازاریابی”، “رسانه پایدار” ، “آخرین فروشنده” یا فروشنده‌ای که سخن نمی‌گوید یاد می شود. وقتی محصول شما در کنار سایر رقبا قرار می گیرد این فرایند که بتواند نظر خریدار را جلب کرده و به فروش منجر شود بسیار حائز اهمیت است. جالب است بدانیم حتی اگر روی محصول، تصویری با رنگ مناسب استفاده شود می تواند مزه آن را نیز به مخاطب منتقل نماید.    
بسته بندی اولین برخورد مستقیم مشتری با محصول و در واقع نخستین نمایشی است که مشتری از محصول می بیند وبیشترین تاثیر از یک تصویر ذهنی مطلوب یا نامطلوب را برعهده داشته و یکی از باصرفه ترین ابزارهای ایجاد ارزش افزوده برند است که در مقابل هزینه های تولید یک محصول، مبلغی ناچیز به حساب می آید در حالی که تاثیر بسیار شگرفی بر ادراک مصرف کننده خواهد داشت.

نقش طراحی بسته بندی در بازاریابی تبلیغات و فروش بسیار موثر است و برای هر سازمان به منزله یک شناسنامه جهت معرفی محصول محسوب می‌شود. نوع و نحوه بسته بندی می تواند یک محصول خوب را به محصول عالی تبدیل کند. در اینکه بسته بندی یکی از مهمترین ابزارها در ارائه هویت برند است تردیدی نیست تا جایی که گاهی اوقات در بازاریابی از آن به عنوان پنجمین P(Packaging)  در کنار Promotion, Place, Price, Product  به عنوان فاکتورهای اصلی بازاریابی یاد می شود.

در طراحی بسته بندی و بازاریابی محصولات دو نکته اساسی حائز اهمیت است. یکی کاربردی بودن که شامل ویژگی هایی مانند هزینه کم، محافظت از محصول، سهولت در جابجایی و چیدمان می باشد و دیگری جذابیت بصری کالا است که بر ویژگی هایی چون طراحی، رنگ، شکل و نوشتار منحصر به‌فرد تاکید می کند.

 

 

تاثیر بسته‌بندی بر روی برندینگ:

بسته بندی و برندسازی را نمی توان دو مقوله جدا از هم دانست. چراکه بسته بندی می تواند تاثیر شگرفی بر روی برندسازی یک محصول داشته باشد. اگر به دنبال روشی برای هویت سازی برند هستیم نباید از طراحی بسته بندی صحیح غافل شویم. روند‌های طراحی بسته‌بندی ، برای ما درک صریح و روشنی از احساسات مشتریان و مشکلات پیشِ رو فراهم می‌کنند. امروزه در طراحی همه چیز به ارتباط، درک و درگیر سازی با احساس مشتری بستگی دارد. طراحان موظفند موارد مهم را برای مشتریان شفاف‌سازی کنند زیرا بسته بندی توسعه نام تجاری است ، بنابراین باید آرم و پیام شرکت را تکمیل کند. اگر مثلاً کالای شما به گونه ای طراحی شده که برای سالخوردگان پر کشش باشد ، مطمئنا ظاهری کاملاً متفاوت با محصولی دارد که برای نوجوانان جذاب است به عنوان مثال رنگ های روشن ممکن است مورد توجه مصرف کنندگان جوان قرار گیرد،  در حالی که رنگ های کم رنگ احتمالابرای یک جمعیت میانسال یا سالمند جذابیت بیشتری داشته باشند.

بسته بندی مطابق با استانداردهای روز دنیا و رعایت اصول حرفه‌ای بسته بندی موجب می‌گردد که بتوانیم‌ ارتباطی بسیار مؤثر، پایدار و طولانی‌مدت با مشتریان خود برقرار کنیم.

ویژگی‌های  بسته بندی برای برندسازی موفق:

یکی از  راه‌های دیده شدن کالا به‌ویژه در بازار شلوغ و پر رقابت امروزی داشتن بسته بندی‌های متفاوت است.

اگر بخواهیم از آغاز پیدایش بسته بندی و برندسازی بگوییم باید به این مسئله اشاره کنیم که این موضوع از برندهای خانگی آغاز شده است. بازار امروز دیگر جایی برای برندهای بدون نام ندارد. برندهای خانگی از شرکت‌هایی مانند “آمازون، “هُل فودز”، “تارگت اند تریدر جو” و حتی برندهای لوکس تر در حال ظهور هستند تا نشانگر سادگی و شفافیت کالای خریداری شده باشند. این برندها از عبارت پیچیده و تلقینی “دنیایی از انتخاب‌ها” که به طبقات فروشگاه‌ها و سوپرمارکت‌ها نفوذ کرده است، خود را جدا کرده‌اند تا خرید را به امری ساده و راحت تبدیل کنند. بسته‌بندی امروزه دیگر تنها به‌عنوان یک ابزار محافظت‌کننده و تقسیم‌بندی کننده به کار نمی‌رود بلکه بسته‌بندی می‌تواند به‌عنوان یک ارزش افزوده برای کالا و محصول به شمار آید.

درک رابطه بین نام تجاری و بسته بندی:

برند یا نام تجاری و بسته بندی برای بازاریابی محصول ضروری است و این دو، رابطه تنگاتنگی با هم دارند. اصولا بسته بندی باید مارک تجاری یک سازمان را بسازد و مشتری به راحتی بتواند محصولات متعلق به آن تولیدکننده را تشخیص دهد. این روزها مصرف کنندگان می‌خواهند با نگاه کردن به بسته بندی یک کالا دریابند که با خرید این محصول چه چیزی عایدشان خواهد شد، از ارزش غذایی محصول گرفته تا تأثیراتی که بسته بندی آن بر روی محیط زیست خواهد داشت. به علاوه این اطلاعات باید خیلی سریع در اختیارشان قرار گیرد تا مبادا در زندگی پر مشغله شان خللی ایجاد شود. برای مثال محصولات اپل ظاهری مدرن و براق دارند که به راحتی قابل تشخیص است. این محصولات در جعبه‌های راحت بازشو و با رعایت اصول استاندارد به بازار عرضه می‌شوند و همیشه دارای نشان متمایز اپل بر روی بسته‌بندی هستند که تشخیص برند را بر روی بسته بندی بسیار ساده می‌سازد.

ارتباط معنادار محصول و رنگ بسته‌بندی:

بسته بندی به‌تنهایی دارای اهمیت خاصی است و همواره باید به طراحی آن توجه داشت. بسته بندی خود برند است و می تواند نقش مهمی در جایگاه برند سازی ایفا کند. اگر محصول شما در یک فروشگاه در کنار صدها محصول مشابه دیگر قرار دارد، تغییر در رنگ، سایز و شکل محصول، چاپ جملات کوتاه، استفاده از طرح ها و گرافیک های جذاب می‌تواند توجه مشتری را به محصول جلب کند.

رنگ متناسب با کالا می تواند این تمایز را بیشتر نمایان کند و با تحریک احساسات مشتری بر انتخاب وی اثرگذار باشد. بمدیران بازاریابی دریافته‌اند که روان‌شناسی رنگ نقش مهمی در چگونگی به نظر رسیدن یک کالا یا خدمت دارد. به‌عنوان مثال قرمز یکی از برجسته‌ترین رنگ‌هاست که بیانگر قدرت، سرعت و مقاومت می‌باشد. “قرمز” یک محصول را در میان رقبا برجسته می‌کند. لوگوی کوکاکولا و طراحی بسته بندی مک دونالدز شاید شناخته شده‌ترین مثال از بسته‌ بندی رنگ قرمز باشند یا رنگ سفید بیان‌گر تمیزی، سادگی و شفافیت ذهن است و به طور هم‌زمان حس صمیمیت را در بیننده ایجاد می کند. Steve Jobs اعتقاد داشت انتخاب این رنگ برای بسته بندی باعث موفقیت بسیاری از محصولات “اپل” شده است.

انتقال مفاهیم مرتبط با کالا از طریق درج نوشته‌های روی بسته‌بندی:

در تحقیقاتی که Brian Wansink محقق دانشگاه Cornell در زمینه روانشناسی بسته بندی و تاثیرات آن بر مصرف کننده انجام داده است تا آنجا پیش می رود که عنوان می‌کند بسته بندی روی حس چشایی خریداران نیز تاثیر می گذارد. “در واقع ما طعم محصول را حس می کنیم”. در تحقیقی، دو نمونه غذایی که روی آن ها برچسب “ده گرم پروتئین” و “ده گرم پروتئین سویا” درج شده بود به ۱۸۱ نفر داده شد. هر دو نمونه کاملا مشابه و هیچ کدام دارای سویا نبودند. با این وجود، بسیاری از مردم بر این باور بودند که سویا، طعم اشتها آوری ندارد و به همین دلیل نمونه ای را که حاوی سویا می دانستند به عنوان ماده غذایی “بد مزه و بد بو” معرفی کردند. (کلر، ۱۹۵۶).

 

نقش مسئولیت «حفاظت از محیط زیست» و تاثیر آن بر بسته‌بندی و برندسازی:

امروزه بسته‌بندی به عنوان یک مولفه همگانی برای مقابله با خطرات جهانی که محیط ‌زیست و انسان را تهدید می‌کند، حائز اهمیت است و جهان معاصر به دنبال کاهش مصرف مواد اولیه مضر بسته‌بندی و استفاده از مواد سازگار با محیط‌زیست است.

به عبارتی رویکرد یک‌جانبه بسته‌بندی، از محافظت کالا و خلق ارزش و مزیت رقابتی در بازار به رویکرد دوجانبه محافظت از کالا، خلق ارزش و رقابت و حفاظت از محیط‌زیست تبدیل شده است. اگر در طراحی بسته بندی و بازاریابی محصول یا برند، میزان مواد مصرفی آسیب‌زا کاهش یابد و یا از مواد بازیافتی استفاده شود، می توان این موارد را به عنوان یک مزیت در فروش در نظر گرفت. بسیاری از مشتریان حاضرند پول بیشتری را هزینه کنند تا محصولی سازگار با محیط زیست خود تولید کنند. امروزه، برچسب (شورای مدیریت جنگل ) FSC  برچسب بسیار معتبری است که تقریبا در هر کشوری پذیرفته شده است و تضمین می کند که یک کمپانی در تمام مراحل تولید محصولات خود، نسبت به حفاظت از جنگل و طبیعت توجه ویژه‌ای دارد. حتی برخی برندهای مطرح اروپایی امروزه تلاش می‌کنند دو نوع بسته بندی به خریدار محصولشان پیشنهاد دهند تا از این طریق آسیب کمتری به محیط زیست وارد شود. به این معنا که اگر مشتری محصول را برای خود خریداری می کند از بسته بندی سبک‌تری استفاده شود و اگر قصد هدیه دادن دارد شکل و متریال بسته‌بندی متناسب با هدیه تغییر می‌کند و این پیام، برای دنیایی است که می‌خواهد گرایشش را به مصرف هر چه کمتر از کاغذ، مقوا و مشتقات آن نشان دهد و حامی جدی‌تری برای محیط زیست و آیندگان باشد.

انواع بسته‌بندی محصولات:

-بسته‌بندی نوستالژیک (Retro Marketing)

رترو مارکتینگ یا نوستالژی بازاریابی، بهره برداری از یک نوستالژی قوی در بسته بندی یا حتی تولید محصول جدید به منظور افزایش جذابیت بصری برای مشتری است. در واقع محصول مورد نظر نه تنها کاملا مدرن است، بلکه حال و هوایی آشنا را نیز در مخاطب زنده می کند.

هیچ چیز مانند برندی که برای مدت زیادی در میان مردم بوده، در خاطر آن‌ها نمی‌نشیند. تاریخچه یک برند یا مارک، همیشه یکی از مطمئن‌ترین روش‌های محبوب شدن در یک بازار است. اما تفاوت در دنیای امروز این است که نه‌تنها برندها به گذشته خود می‌بالند، بلکه با ایجاد طرح‌هایی به نام‌های “هریتیج” از آن استقبال می‌کنند و گذشته را به امروز می‌آورند. حتی گاهی از متدها و روش‌های تولیدی قدیمی استفاده می‌کنند و درعین‌حال مواد و محتوا را به‌روز و مدرن ساخته تا برای امروزی‌ها دل‌چسب باشد.
بسته‌بندی و برند سازی با شیوه‌های نوستالژی گونه می‌تواند تأثیر بسیار زیادی روی محبوبیت برند ایجاد کند.

بسته‌بندی مدرن:

شاید این سوال برای خیلی از افراد مطرح شود که چرا برخی به خرید محصولات یک برند علاقه دارند آیا بر اساس نیازشان خرید می کنند یا گاهی در یک لحظه تصمیم به خرید می گیرند؟

گاهی پس از خرید یک کالا و مدتی فکر کردن احتمالا به این نتیجه می رسیم که آن محصول را خریده ایم چون برای ما جذاب بوده است. بسیاری از اوقات افراد محصولی را خریداری می کنند که به آن ها حس خوبی می دهد. این هدف بسته بندی است. اگر بسته بندی اصولی و خلاقانه باشد باعث افزایش فروش محصول می شود. یک بسته بندی هوشمندانه مشتری را جذب می کند و پیام مورد نظر تولیدکننده را به او می رساند. در دنیای رقابتی امروز اهمیت بسته بندی علاوه بر جذاب بودن کاربردی بودن نیز می‌باشد. به عنوان مثال برند اپل به فرایند باز کردن بسته بندی محصولات خود دقت زیادی کرده و تجربه خوشایندی را برای خریدارانش فراهم کرده‌است.

-بسته‌بندی براساس گروه‎‌های سنی متفاوت، جنسیت و بسته‌بندی محصولات کودکان:

همانطور که فرم بسته‌بندی باید ساده و عقلانی، جالب، تمیز و فاقد پیچیدگی باشد در بعضی محصولات در نظر گرفتن گروه‌های سنی، جنسیت و حتی نوع بسته‌بندی برای کودکان یک بسته‌بندی را از سایر انواع آن در محصولات مشابه متمایز می‌سازد.

رفتار مغز انسان در ترجیح بین رنگهای مختلف، در زنان و مردان متفاوت است. همچنین تحقیقات و بررسی های آماری نشان می دهند که متغیرهایی همچون سن و اخلاق نیز می توانند بر اثربخشی رنگها تاثیر بگذارند. بیشتر افراد، به این دلیل که صورتی در علم روانشناسی یک رنگ زنانه است، گمان می ‌کنند رنگ مورد علاقه بیشتر زنان، صورتی است. در حالی که در تحقیقات انجام گرفته، رنگ مورد علاقه 35 درصد زنان، رنگ آبی بوده و تنها درصد کمی از آنان صورتی را به عنوان رنگ مورد علاقه خود برگزیده اند. پس از آن، رنگ بنفش با 23 درصد و رنگ سبز با 14 درصد بیشترین آمار را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین، 33 درصد زنان رنگ نارنجی، 33 درصد رنگ قهوه ای و 17 درصد رنگ خاکستری را به عنوان رنگهای غیر مورد علاقه خود ابراز نمودند. در همین تحقیق، مردان به ترتیب رنگهای آبی، سبز و مشکی را به عنوان رنگ های مورد علاقه خود اعلام نمودند.

عامل سن نیز باید در طراحی رنگ محصول در نظر گرفته شود. محبوبیت رنگ زرد در میان کودکان 7 ساله، بسیار بیشتر از بزرگسالان است.

بسته‌بندی با در نظرگرفتن شرایط اقلیمی و جغرافیایی:

تحقیقات و بررسی‌های انجام شده در مورد روانشناسی رنگ‌ها وجود تفاوت در ادراک رنگ در میان افراد ساکن د در مناطق جغرافیایی مختلف کره زمین  را نشان می‌دهند. به عنوان مثال، در کشورهایی که درجه درخشندگی نور خورشید در آنها بالاست، قدرت تشخیص غلظت رنگها و سایه‌ها در افراد، بسیار کم است اما مردمی که در کشورهای نزدیک به خط استوا زندگی می کنند، به علت داشتن سلولهای بیشتر در شبکیه چشم، دید تکامل یافته تری دارند و تجمع رنگدانه های زرد در شبکیه چشم آنها خیلی بیشتر است که باعث کاهش قدرت تشخیص و تمایز رنگ آبی در آنها می شود. مردم ساکن عرض در جغرافیایی شمالی، که تحت تابش مستقیم نور خورشید قرار ندارند، سیستم تشخیص رنگ پالایش شده تری دارند.

 با توجه به نتایج این تحقیقات، هیچ الگوی جهان شمولی برای استفاده از رنگها وجود ندارد. در هر جامعه‌ای، رنگها دارای معانی مختلفی هستند. بعنوان مثال، اگرچه بنفش در اروپا رنگی سلطنتی است، اما دارای معنای بسیار قوی تری در چین است. در امریکا و خاورمیانه، سفید رنگ تمیزی است، اما در ژاپن، چین و کره نشانه مرگ و سوگواری است. همچنین در امریکا، رنگ آبی نشانه قدرت و اعتماد است، اما در ژاپن رنگ خیانت و دوروئی است. بی توجهی به مفاهیم رنگهای مورد استفاده در تبلیغات، بسته بندی و طراحی برند، در رابطه با جنسیت ، سن ، فرهنگ و مذهب و شرایط جغرافیایی زندگی مخاطبان می تواند فروش کل محصول را در بازار مقصد با شکست یا عدم موفقیت  مواجه نماید.

تاثیر و نقش اینفلوئنسرها، ولاگرها و بلاگرها بربسته‌بندی یک برند:

با افزایش استفاده از دنیای دیجیتال، بسته‌بندی یک محصول به‌عنوان بخشی از استراتژی یکپارجه برند باید تطابق بیشتری با خواسته‌ها و نیازهای مخاطبین هدف داشته باشد زیرا ایجاد حس اعتماد  و به دنبال آن وفاداری به یک محصول یا برند بسیار حائز اهمیت است. امروزه مشتریان”بازاریابان نوینی” هستند که در رسانه های اجتماعی نه تنها محصول بلکه نوع، کیفیت، وفاداری به محیط زیست، رنگ و لیبل بسته بندی را مورد بررسی قرار می‌دهند و به‌طور مستقیم بر تصمیم خرید دیگران و طرز تفکر آنها در مورد محصول تاثیر می‌گذارند. این موضوع در اینفلوئنسرهایی که بیش از یک میلیون دنبال کننده دارند می تواند آنها را به سفیر یک برند تبدیل کند.

فصلنامه46-ویژگی‌های بسته‌بندی و مشکلات آن در ایران

ویژگی‌های بسته‌بندی و مشکلات آن در ایران

بسته‌بندی یکی از عوامل مهم و تعیین کننده در رشد و توسعه کشورهای پیشرفته، و کلید موفقیت آنها در صادرات و تصاحب سهم در بازارهای جهانی بمنظور فروش محصولات تولیدی خود می‌باشد.

بدیهی‌است که فروش یک محصول به‌ویژه در بازارهای بین‌المللی با فرهنگ‌ها، سلایق، رفتار مصرف و میزان درآمد مصرف‌کنندگان بستگی مستقیم دارد و به‌منظور پیشبرد فروش در آن کشورها باید شناخت کامل و دقیقی از این بازارها و نیازهای آنها به‌دست آورد.

از جمله مولفه‌های مهم در فروش کالا، بسته‌بندی و پوشش مناسب و زیبا، ایجاد ظاهر جذاب و چشم‌گیر و محافظت کامل از کالا در جابه‌جایی‌ها به تناسب هر بازار می‌باشد. برخی گروه‌ها، مصرف‌کننده کالاهای بزرگ، پرتعداد و در یک بسته‌بندی جامع می‌باشند و اصولا تمایل به خریدهای با حجم بالا در آنها بیشتر وجود دارد. برخی علاقمند به خرید بسته‌های کوچک، تعداد کم و با دفعات بالا می‌باشند. زیبایی، جذابیت، استفاده از رنگ‌های چشم‌گیر و مرتبط با محصول، وجود برچسب و … همراه با قیمت مناسب از عناصر قطعی ایجاد انگیزه خرید و پیشبرد فروش محسوب می‌گردند و لذا صنعت بسته‌بندی فیزیکی از صنایع مهم و حساس که در آن هنر و خلاقیت نقش به‌سزایی ایفا می‌کنند، تبدیل گشته است.

بدیهی‌است که بسته‌بندی می‌تواند در جذب سهم بازارهای گوناگون در ربودن گوی سبقت از سایر رقبا عامل تعیین‌کننده‌ای باشد. بسته‌بندی زیبا، خلاق، مقاوم و متناسب با سلیقه مصرف‌کنندگان نقش تعیین‌کننده‌ای در اولین نگاه مصرف‌کننده به آن محصول و نقش ویژه‌ای در تصمیم‌گیری نهایی دارد.

امروزه کشورهای اروپایی و برخی کشورهای آسیایی همچون چین، کره و ژاپن سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در صنعت بسته‌بندی انجام داده و از طراحان صنعتی و هنرمندان حرفه‌ای برای طراحی بسته‌بندی محصولات خود به‌ویژه در صادرات آنها بهره برده‌اند.

بدیهی‌است که بسته‌بندی محصول باید به همراه سایر مولفه‌های پیشبرد فروش از جمله کیفیت، قیمت، تبلیغات، ارائه اطلاعات مناسب، خدمات پس از فروش و … همراه باشد تا نتیجه مطلوب و ماندگار حاصل گردد.

امروزه اهمیت بسته‌بندی در حفظ محیط زیست نیز به‌شدت مورد توجه همه مردم جهان و به‌ویژه حامیان تغییرات اقلیمی و زیست‌محیطی قرار گرفته و دانشمندان، کلیه تولیدکنندگان را دعوت به استفاده کمتر از محصولات پلاستیکی نموده وآنان را به سوی بسته‌بندی‌های قابل بازیافت و سازگار با محیط زیست تشویق می‌نمایند.

ویژگی‌های بسته‌بندی
    • محافظت از محصول

    این نکته برای کلیه محصولات به‌عنوان عامل اولیه طراحی جهت عرضه در بازارهای داخل و بین‌المللی به‌شمار می‌رود.

    2-نوع بسته‌بندی:

     برای محافظت از ابزار دقیق، کالاهای شکستنی و فاسدشدنی، محصولات حساس و .. از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به همین دلیل تولیدکنندگان کالا با علائم و نشانه گذاری‌های مشخص خبر از محتوای بسته‌بندی و چگونگی نگهداری و حمل آن می‌دهند.

    3-رنگ:

    رنگ بسته‌بندی از عوامل مهم در جلب و جذب مشتری در نگاه اول است. رنگ مناسب و هماهنگ با محصول می‌تواند ارتباط معناداری با کل Brand داشته باشد. به همین دلیل تولیدکنندگان کالا از ابتدا رنگ‌های خاص خود را برای اینجاد تمایز با سایر تولیدکنندگان معرفی می‌نمایند.

    4-برچسب کالا:

    این برچسب با طراحی و اشکال خلاقانه، مرتبط با خواص محصول، نقش مهمی در تمایز کالا با سایر کالاهای مشابه خواهد داشت.

    5- اطلاعات مندرج بر روی محصول:

    الزام تولیدکننده برای درج اطلاعات لازم و مورد نیاز مصرف‌کننده در مورد کیفیت، قیمت، تاریخ تولید، تاریخ انقضا و نحوه استفاده موجب کسب اطلاعات و تمایل بیشتر خریدار برای خرید این کالا خواهد شد.

    6- استفاده از چند زبان هنگام درج اطلاعات:

    این عامل به ویژه برای تولیدکنندگانی که در سطح بین‌المللی فعالیت می‌نمایند ضروری و حائز اهمیت خاصی است زیرا بدین ترتیب طیف وسیعی از مردم جهان قادر به کسب اطلاعات در مورد این محصول خواهند بود.

    7- نوع‌آوری و خلاقیت:

    وجود خلاقیت در بسته‌بندی عامل مهمی در ایجاد تمایز در رقابت با سایر تولیدکنندگان مشابه می‌گردد.

    بدیهی‌است که عواملی چون کیفیت محصول، شهرت و معروفیت، سابقه تولید، تبلیغات، قیمت و … از عوامل مهمی در توسعه فروش بشمار می‌روند.

فصلنامه46-ویژگی‌های بسته‌بندی و مشکلات آن در ایران
مشکلات بسته‌بندی در ایران

متاسفانه مقوله بسته‌بندی(چاپ، بسته‌بندی، درجه بندی”Sorting”) در ایران از گذشته مورد توجه لازم قرار نگرفته و تولیدات ما در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی اغلب فاقد بسته‌بندی مناسب و استاندارد می‌باشد. آمارهای موجود در صنعت بسته‌بندی و مقایسه آن با سایر کشورها نشانگر سهم ناچیز حضور کالاهای ایرانی در عرصه‌های بین‌المللی است.

مشکلات موجود در صنعت بسته‌بندی ایران
  • عدم سرمایه‌گذاری لازم و مناسب در این صنعت از گذشته تا به امروز
  • عدم استقرار ماشین آلات استاندارد بسته‌بندی در کارخانجات تولیدی
  • کمبود اطلاعات در مورد تاثیر و اهمیت چاپ و بسته‌بندی در فروش و باور به فروش فله‌ای، سنتی و کارگاهی
  • کمبود دانش بسته‌بندی روز
  • عدم به روز رسانی ماشین‌آلات چاپ و بسته‌بندی قدیمی مطابق با معیارها و استدانداردهای بین‌المللی
  • وجود موانع و مشکلات در واردات اقلام مورد نیاز بسته‌بندی همچون کاغذها و مقواهای خاص
  • افزایش قیمت تمام شده محصول در صورت استفاده از بسته‌بندی های مدرن و استاندارد به‌ویژه در مواد خوراکی و صنایع دستی و …
  • فقدان یک برنامه جامع و مدون به‌منظور ایجاد الزام در اجرایی نمودن بسته‌بندی استاندارد محصولات

بدیهی‌است که ضعف صنعت بسته‌بندی موجب از دست رفتن مزیت رقابتی در بازارهای جهانی می‌گردد.

در حال حاضر فقدان بسته‌بندی مناسب به‌ویژه در محصولات غذایی همچون زعفران( که معمولا در کشورهای اروپایی همچون اسپانیا و ایتالیا بسته‌بندی مجدد و متعاقب آن باز توزیع می‌شود). خرما، عسل، انواع میوه، سبزیجات مشهود است که نهایتا موجب ایجاد خسارت و ضایعات فراوان و اجبار برای فروش فله‌ای محصول می‌گردد.

این مشکل متاسفانه در صنایع دستی ارزشمند و منحصر بفرد ایرانی همچون منبت‌کاری، قلمزنی و نقره‌کاری که ساخت و تولید آن با ظرافت‌های خاص و خلاقانه و طی زمان طولانی صورت می‌گیرد لیکن هنگام فروش به بازارهای داخلی و خارجی فاقد بسته‌بندی مناسب و زیبا که نمایانگر ارزش، حساسیت و ظرافت کالا باشد نیز به چشم می‌خورد.

به‌نظر می‌رسد که به‌منظور کسب سهم در بازارهای جهانی و بازاریابی  محصولات تولیدی، خود دولت و بخش خصوصی به‌طور هماهنگ و برنامه‌ریزی شده و همگام با دانش و صنعت روز جهان با لحاظ نمودن سلیقه و نیاز مخاطبین داخلی و بین‌المللی نسبت به سرمایه‌گذاری، تامین زیرساخت‌های لازم، راه‌اندازی رشته‌های مرتبط دانشگاهی و تدوین یک برنامه بلندمدت به‌منظور توسعه و رونق این صنعت مهم اقدام نمایند.

فصلنامه46-ویژگی‌های بسته‌بندی و مشکلات آن در ایران
فصلنامه45-ملاقاتها

ملاقات‌ها و مصاحبه‌های ریاست و دبیرکل