پتینه کاری یک اثر هنری است و در زمره صنایع دستی قرار می‌گیرد که با بهره‌گیری از بافت‌ها و رنگهای مختلف و با ایجاد یک سطح جداکننده بین شئ اصلی(یا هر جسمی) و رنگی که باید روی آن قرار بگیرد نمایی کهنه و به عبارتی اکسید شده ایجاد می‌کند، معمولا در پتینه کاری با استفاده از رنگ می‌توان ظاهر و بافت اشیاء، اجسام و دیوارها را فرسوده و کهنه‌تر نشان داده و یا فرمی مدرن را ایجاد نمود که امروزه در دکوراسیون داخلی کاربرد فراوان دارد و از آن برای تزئین دیوارها و سقف استفاده می شود. پتینه‌کاری روی دیوار از مشهورترین انواع این هنر در میان نقاشان و مردم است.
پتينه در لغت انگليسي به معنای لایه روبی سطح خارجی است. در واقع پتینه، سطح فلزی زنگار گرفته‌ای است که به صورت طبیعی کهنه و تیره شده باشد، به گونه ای که چنین بنظر برسد، این امر به مرور زمان و به صورت طبیعی رخ داده است.
اصطلاح پتینه در زبان فارسی نیز معنی رنگ آمیزی ساختگی را می‌دهد که بر روی سطوح مختلف اجرا می‌شود، به معنای ساده‌تر نوعی ایجاد حالت کهنگی که با خوردگی در فلز مس و متمایل به رنگ سبز آغشته می‌شود. این ماده می تواند مانع از خوردگی بیشتر سطح فلز در برابر تغییرات آب و هوایی شود که به اصطلاح به آن لایه محافظ می‌گویند. و بر روی کاشی، سرامیک، چوب، سفال، شیشه و… انجام می‌گیرد. دراین مقاله تلاش شده تا اطلاعاتی در مورد پتینه کاری و کاربردهای آن در اختیار خوانندگان قرار گیرد.
در قرن هفدهم میلادی ایتالیایی‌ها اولین افرادی بودند که واژه”پتینه”را بکار بردند. آنها برای توصیف تکنیکی که در آن یک عکس یا افکت بر روی یک ظرف مسی حک می‌شد کلمه patina را انتخاب کردند. در قرن هجدهم میلادی نیز انگلیسی زبانها برای توصیف این نوع از کارهای هنری از کلمه ی پتینه استفاده نمودند. اما در قرن بیستم تعاریف تغییر پیدا کرده و کلمه پتینه این بار برای جلا بخشیدن به دیوار، سطوح، فلزات نقره ، چوب و… مورد استفاده قرار گرفت. ایجاد افکت‌های مختلف در زیر نور یا سایه و ایجاد حالت درخشندگی به دلیل وجود پیرل pearl(پیگمنت صدفی) در ساختار آن موجب به وجود آمدن این تمایز می شود.
پتینه ایتالیایی، فضاهای جذاب به سبک کهن و باستانی روستایی را با استفاده از مواد مدرن بوجود می‌آورد که بعد از همراه شدن با ظرافت در اجرا، یک اثر هنری بی‌نظیر را خلق می‌کند. پالت رنگی مدیترانه‌ای یا پتینه توسکا که شامل سایه های گرم طلایی، و نیز تناژ آبی و سبز تسکین دهنده است، معمولأ در نقاشی دیوارها استفاده می‌شود و بهترین گزینه برای رونمایی از سبک کلاسیک پتینه ایتالیایی می‌باشد.
اخیرأ لغت پتینه ایتالیایی در زبان فارسی و در واژگان متداول هنرهای تجسمی هم وارد شده است که معادل اصلی آن در زبان انگلیسی Italian faux painting می‌باشد و به معنای رنگ‌آمیزی ساختگی یا مصنوعی است. در حال حاضر خاستگاه اصلی مواد اولیه و این نوع از سبک های هنر پتینه، کشورهای ایتالیا و ترکیه می‌باشند.
از صنعت کاشی و سرامیک تا پتینه
امروزه صنعت کاشی و سرامیک در واقع محدود به ساخت ظروف، وسایل و قطعات سفالی ساده گذشته نیست و کاربردی شگرف در همه ابعاد تمدن و تکنولوژی نوین بشردارد. روش ساخت و فرآیند تهیه کلیه وسایل تقریبا یکسان است و با توجه به نوع کاربرد، تفاوت‌های جزئی در روش تولید دارد .
لغت سرامیک از کلمه یونانی”کراموس” به معنی سفال یا گل پخته گرفته شده است . در معرفی دقیق سرامیک باید گفت که عبارت است از هنر و علم ساختن و کاربرد اشیای جامد و شکننده‌ای که ماده اصلی و عمده آن خاک‌ها می‌باشند. (این خاک‌ها شامل: کائولن و خاک سفال می باشند)
اشکال اولیه کاشی‌های سرامیکی مربوط به دوران تمدنهای اولیه است، زمانیکه استفاده از رس به عنوان یکی از مصالح ساختمانی توسعه یافت. کاشی‌های اولیه به شکل ضخیم شکل داده شده و استقامت کاشی‌های امروزی را نداشتند. مصالح کاشی‌ها از کف رودخانه‌ها استخراج شده، در بلوک‌های ساختمانی فرم داده و در آفتاب خشک می‌شدند. کاشی‌های اولیه خام بوده‌اند، ولی حتی در 6000 سال قبل مردم با استفاده از رنگ زدن و کنده‌کاری ظریف روی کاشی‌ها از آنها برای تزیین استفاده می‌کردند. درمعرفی کاشی می توان به دو نوع کاشی‌های لعابدار و کاشی‌های مدرن اشاره کرد.
باستان‌شناسان دریافته‌اند که بشر اولیه در حدود 24000 سال قبل از میلاد اقدام به ساخت سرامیک کرده است.
این سرامیک‌ها که نمونه‌ای از آنها را در تصویر می‌بینید، در چکسلواکی یافت شده‌اند و به شکل حیوانات و پیکره انسان، تخته صاف و توپ می‌باشند و معمولا از چربی حیوانات به همراه استخوان آنها و خاکستر استخوان و مقداری رس ریز دانه ساخته می شدند و بعد از شکل دادن آن را در دمایی در حدود 500 تا 800 درجه سانتی‌گراد در کوره‌های گنبدی شکل قرار داده و یا به شکل نعل اسب پخت می‌کردند.
اما تاریخچه پتینه مربوط به دوران باستان است. پتینه در نقاشی‌های به جای مانده در غارها و اماکن مصر باستان به صورتی بسیار ابتدایی وجود داشته است.پتینه پیش از میلاد مسیح نیز مورد استفاده قرار می‌گرفته که طریقه کار آنها با تکنیک‌های امروزی متفاوت بوده است.
در گذشته سرامیک‌های ایرانی تحت تاثیر کاشی‌های وارداتی از چین تولید می‌شدند، این کاشی‌ها که بیشتر برای تزیین استفاده می‌شدند، به سرعت در سراسر آسیای جنوبی، آفریقای شمالی، اسپانیا و حتی اروپا نیز مورد استقبال قرار گرفتند.
در قرن پانزدهم، کاشی‌ها با لعاب اکسید فلزاتی همچون سرب، مس و.. در ایتالیا متداول شد. و به تدریج در بین صنعتگران شمال ایتالیا نفوذ کرد. و به دلیل تمایز و زیبایی آن مراکز تجاری مهم اروپایی به این موتیفهای محلی اهمیت دادند به طوری‌که برخی از این کاشی‌ها هنوز هم مورد استفاده قرار می‌گیرند، مانند کاشی دلفت (از دلفت هلند) و کاشی ماجولیکا (از مایور‌‌کای اسپانیا) که در تصویر مشاهده می‌کنید.
اینکه برای پتینه کاری به چه مواد و مصالحی نیاز داریم تا درجه زیادی به سبک کار یعنی کلاسیک یا مدرن بودن و همینطور به طرح و روشی که به کار گرفته می شود بستگی دارد ولی به طور کلی پتینه از دو بخش طرح و رنگ تشکیل شده است.
مزایای پتینه کاری…
سرعت اجرای بالا و نداشتن بوی نامطبوع هنگام پیاده سازی، جزو مواردی هستند که پتینه کاری را به انتخابی مناسب تبدیل می‌کنند.
استفاده از پتینه در قسمت‌های خاصی از خانه می‌تواند نمای خانه را دگرگون کند.
با استفاده از پتینه‌کاری می‌توان به راحتی ترک‌ها و موج های ایجاد شده روی دیوارهای گچی را پوشاند.
ترمیم پتینه و یا قسمتی از نقش دیوار پتینه شده بسیار ساده بوده که بدون آسیب رساندن به سایر قسمت‌ها و بصورت جزئی قابل انجام است.
اما شاید مهم‌ترین مزیتی که می‌توان برای پتینه قائل شد، مقرون بصرفه بودن این پوشش است.
از دیگر مزیت‌های پتینه‌کاری ماندگاری و دوام بالا و ضد آب بودن آن است؛ یعنی می‌توان پتینه را روی دیوار یا روی سقف اجرا کرد و هرگز نگران تمیز کردنش هم نبود.
مواد مورد نیاز در انواع پتینه:
• انواع رنگ
• خمیر های مخصوص پتینه کاری
• آب
• رقیق کننده ها
• انواع وسایل رنگ آمیزی
• اسفنج
• پارچه
• کاغذ
• پلاستیک
• قلم مو
• غلتک رنگ
در سال 1920میلادی، پتینه به صورت یک رشتة حرفه‌ای معرفی و در دهه 1980 تحول گسترده‌ای در این هنر به وجود آمد و به محبوبیت بی‌نظیری دست یافت.
امروزه هنر پتینه ایتالیایی جایگاه خود را در بازار ایران نیز پیدا کرده و بیش از پیش در طراحی های داخلی ساختمان، نقاشی‌ها، مبلمان و تولید سنگ و کاشی مورد توجه قرار گرفته است. در حال حاضرشرکت‌هایی که در تولید و اجرای دکوراتیو فعال می باشند بعنوان نماینده شرکت‌های ایتالیایی اقدام به واردات رنگهای پتینه ای کرده و یا خود تحت لیسانس آن شرکت اقدام به تولید کرده و موجبات گسترش این هنر و ایجاد اشتغال را فراهم می‌کنند.
کارشناس روابط عمومی اتاق مشترک ایران و ایتالیا
